1-ma’ruza. Kompyuter va uning programma ta’minoti. Dasturlash tillarining klassifikatsiyasi

Mashina so'zi
- bu protsessor birlik sifatida qayta ishlashi mumkin bo'lgan bitlarning eng 
katta ketma-ketligi. 
Mashina so'zining uzunligi har xil bo'lishi mumkin - 8,16, 32 bit va boshqalar. Kompyuter 
xotirasidagi mashina so'zining manzili ushbu so'zga kiritilgan eng kam bayt manziliga teng. 
Adreslash - ma'lumotni xotiraga kiritish va uni adres bo'yicha olish. 
Sakkiz bit ikki tomonlama arifmetikaga va A harfi yoki * belgisi kabi belgilarni ifodalash 
uchun asos yaratadi. Sakkiz bit yoqish va o'chirish holatlarining 256 xil kombinatsiyasini beradi: 
"all off" (“hammasi o’chiq”) (00000000) dan "all on" (“hammasi yoniq”) (11111111). Masalan, 
A harfini ko'rsatish uchun yoqish va o'chirish bitlarining kombinatsiyasi 01000001 ga o'xshaydi 
va * 00101010 belgisi uchun. Kompyuter xotirasidagi har bir bayt noldan boshlab o'ziga xos 
adresga ega. 
Siz 01000001 bit qiymatlari A harfini anglatishini kompyuter qanday qilib "biladi" deb 
so'rashingiz mumkin, klaviaturada A tugmachasi bosilganda, tizim ushbu kalitdan signalni baytga 
oladi. Ushbu signal bitlarni 01000001 ga o'rnatadi. Siz ushbu baytni xotiraga yuborishingiz 
mumkin va agar uni ekranga yoki printerga yuborsangiz, A harfi hosil bo'ladi. 
Konventsiya bo'yicha baytdagi bitlar A harfi uchun ko'rsatilgandek 0 dan 7 gacha o'ngdan 
chapga raqamlanadi: 
Bit raqami 
7 
6 
5 
4 
3 
2 
1 
0 
Bit qiymati 
0 
1 
0 
0 
0 
0 
0 
1 
2 ning o’ninchi darajasi 1024 ga teng, u bir kilobaytni tashkil etadi va K harfi bilan 
belgilanadi. Masalan, 512K xotirali kompyuter 512 x 1024 ni tashkil qiladi, ya'ni 524288 bayt. 
Shaxsiy kompyuterlar va mos modellardagi protsessor 16 bitli arxitekturadan foydalanadi, 
shuning uchun ham xotirada, ham registrlarda 16 bitli qiymatlarga ega. 16-bitli (ikki baytli) 
maydon so'z deb ataladi. So'zdagi bitlar kompyuter harflari uchun ko'rsatilgandek 0 dan 15 gacha 
o'ngdan chapga raqamlangan: 
Bit raqami 
15 14 13 12 11 10 9 
8 
7 
6 
5 
4 
3 
2 
1 
0 
Bit qiymati 
0 
1 
0 
1 
0 
0 
0 
0 
0 
1 
0 
0 
0 
0 
1 
1 
Bundan tashqari: juft so'z (4 bayt), yarim so'z (1 bayt), kengaytirilgan so'z (8 bayt), uzunlik 
10 bayt so'z - 10 bayt. 
1960-yillarning o'rtalariga qadar kompyuterlar juda qimmat mashinalar bo'lib, faqat maxsus 
vazifalar uchun foydalanilgan va bir vaqtning o'zida bitta vazifani bajargan. 
Ushbu davr dasturlash tillari, ular ishlatilgan kompyuterlar singari, ilmiy hisoblash kabi aniq 
vazifalar uchun ishlab chiqilgan. Mashinalar qimmat va sekin bo'lganligi sababli, mashina vaqti 
ham qimmat edi - shuning uchun dasturni bajarish tezligi birinchi o'rinda turardi. Biroq, 1960-
yillar davomida kompyuterlarning narxi hatto kichik kompaniyalar ham sotib olishlari uchun tusha 
boshladi; kompyuterlarning tezligi oshdi va vaqt keldi, dasturlash tillarini yaratuvchilari 
dasturlarning yozilishining qulayligi haqida emas, balki ularni bajarish tezligi haqida tobora 
ko'proq o'ylay boshladilar. 

---

Kompyuterlashtirish boshlanganda mashinalar tili o'sha paytgacha odamlar ixtiro qila 
olmagan yagona til edi. Dasturchilarni qo'pol mashina dasturlash tilidan qutqarish uchun yuqori 
darajadagi tillar (ya'ni mashina mo’ljallanmagan tillar) yaratildi. To'g'ridan-to'g'ri mashina 
qurilmalari tomonidan bajariladigan "kichik" (atomar) operatsiyalar "kattaroq", yuqori darajadagi 
operatsiyalar va butun tuzilmalarga birlashtirildi. Bu odam uchun ishlashi ancha oson va qulayroq 
edi. Shunday qilib, dasturlash ulkan yutuqqa erishdi: yangi tillar inson bilan kompyuterning 
mashina tili o'rtasidagi bog'lovchi ko'prikka aylandi. 
Kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi algoritmlarni (dasturlash tillarini) yozib olish 
uchun turli xil yangi belgi tizimlarining paydo bo'lishi va umuman dasturlash jarayonining 
rivojlanish jarayonini belgilab berdi.