|
O
Al
-85% zararli chang;
Kalsiy oksidi
)
(
CaO
- 2% tomoq va burun shilliq pardasi zararlanadi;
Magniy oksidi
)
(
MgO
3% bug‘lanish hosil bo‘lgan hollarda past darajada
xavfli;
Kremnezyom
)
(
2
SiO
erkin -1% ta’siri engil;
Kremnezyom
)
(
2
SiO
umumiy -11% zararli chang.
Alyuminiy oksidi -
3
2
O
AI
-rangsiz kristall. Tabiiy qattiq mineral, gigroskop emas,
sun’iy olingan
3
2
O
AI
gigroskop. Suvda erimaydi, kislota va ishqorda eriydi.
Chang bilan nafas olganda o‘pkani zararlaydi, ko‘ngil aynish, oshqozon
og‘rig‘i, jig‘ildon qaynashi kuzatiladi. Ko‘zga tushganda to‘qimalarni o‘lishi,
shishasimon tananing xiralashishi kuzatiladi. Teriga tushganda ekzema, dermatitga
olib keladi.
20
Sigler-Natta katalizatorlari polimerlanish jarayonining asosiy kaliti
hisoblanib, SKLEARTECH texnologiyasida ikki xil sistema katalizatorlari
ishlatiladi.
Standart katalizatorlar sistemasi (STD) yoki (CTD);
Harorat ta’sirida ishlov berilgan katalizatorlar sistemasi (HTC) yoki (XIB).
Katalizatorlar sifatida CA- titan turt xloridi ( TiCl
4
) va CB- oksiuchxlorid
vannadiy ( VOCl
3
) ishlatiladi.
CA va CB lar yuqori faollikka ega bo’lib, ularni har xil nisbatlarda
aralashtirilishi natijasida yuqorida keltirilgan ikki sistema katalizatorlari hosil
qilinadi. Katalitik sistemalar quyidagi tartibga ega bo’ladilar: CAB - 80% (
massaviy) CB va 20%(massaviy) CA dan iborat. CAB-2 - 50% CB va 50% CA
dan iborat.
CAB aralashmasi standart katalizator rejimida, CAB-2 aralashmasi esa
harorat ta’sirida ishlov berilgan katalizator rejimida ishlatiladi. Barcha Sigler-Natta
katalizatorlari kabi ushbu katalizatorlar sistemasini faollashtiruvchilari sifatida
sokatalizatorlar ishlatiladi. Sokatalizatorlar sifatida alyuminiyning alkillari
ishlatiladi. Ular asosan ikki jarayonda, ya’ni metallni qaytarish va alkillash
jarayonida qatnashadilar.
SKLEARTECH texnologiyasida ishlatiladigan sokatalizatorlarni xillari va
ularning shartli belgilari quyida keltirilgan:
CT - uchetil alyuminiy ( TEAL) - Al(C
2
H
5
)
3
CD - alyuminiyni ikkietilxloridi (DEAC) - Al(C
2
H
5
)
2
Cl
CJ - alyuminiyni ikkietiletoksidi (DEAL-E) - Al(C
2
H
5
)
2
OC
2
H
5
Katalizator tarkibidagi metallarni uchetil alyuminiy ishtirokida qaytarilishi
faollashishi reaksiyalarini quyidagicha ko’rsatish mumkin:
21
Ti va V ni alkillash reaksiyalari:
Metallarni qaytarilish reaksiyalari alkillanish reaksiyalari bilan bir vaqtning
o’zida ketadi. Bu moddalarni o’zi ham juda yaxshi sokatalizatorlar hisoblanadi.
Ular Ti va V ni keyingi bosqichlarda qaytaradi va alkillaydi. Sokatalizator
qo’shilganidan so’ng qaytarilish va alkillash reaksiyalari uchun taxminan 10
sekund vaqt kerak bo’lsa, VOCl
3
ni VOCl
2
ga o’tish uchun 2 sekund yetarli
bo’ladi. Demak, shuning uchun ham sokatalizator miqdorini keragidan ozgina ortib
ketishi Ti va V ni katalitik inert holigacha qaytarilishiga olib kelishi mumkin. Shu
sababli katalizatorlarni faolligini keraklik darajada saqlab turish, ktalizatorlar
aralashmasini tayyorlashdagi sokatalizatorning optimal miqdorini aniqlab olishga
bog’liq. SKLEARTECH texnologiyasi bo’yicha katalizator va sokatalizatorlarni
aralashtirishdan oldin ularni siklogeksanda eritib olish kerak.
SKLEARTECH texnologiyasida standart katalizatorlar nomi bilan
ataluvchi CAB katalizatorini CT sokatalizatori bilan aralashtirib olinadi. Ya’ni
standart katalizator sistemasining tarkibi quyidagicha bo’ladi: CTD - CAB/CT .
22
Ushbu katalizatorlar sistemasida qaytarilish va alkillash reaksiyalari 30°C
haroratda bir bosqichda amalga oshirilib, 2-3 sekund ichida tugaydi. Katalitik
aralashma kompanentlari CA va CB larni har birini o’zi aloxida- aloxida
sokatalizator CT bilan faol markaz hosil qilib, ushbu faol markazlar alohida-
alohida makromolekulalar hosil bo’lishida ishtirok etadilar. Shu sababli alohida-
alohida faol markazlardan hosil bo’lgan polimerlar struktura va xossalari bilan
farqlanadilar. Bu farq ayniqsa polietilenni o’rtacha molekula massasi va molekula-
massaviy taqsimotida yaqqol ko’rinadi. Maslan: agar polimerlanish faqat CA
katalizatori ishtirokida, ma’lum nazorat qilish mumkin bo’lgan sharoitlarda
o’tkazilgan bo’lsa, quyidagi rasmda keltirilgan molekula-massaviy taksimlanishiga
ega bo’lgan polietilen hosil bo’ladi.
Odatda CA dagi Ti ning faol bog’lari nisbatan past molekula massasiga ega
polietilen hosil bo’lishiga olib keladi. CB katalizatorida esa polimerlanish sharoiti
o’zgarmasa ham V ni katalizatordagi faol bog’lari ancha yuqori molekula massali
polietilen hosil bulishiga olib keladi. Ikkala katalizator aralashmasidan tashkil
topgan CAB katalizatori ishtirokida esa molekula- massaviy taqsimlanishi kam va
o’rtacha molekulyar massasi ham alohida-alohida katalizatorlar ishtirokida olingan
natijalar oralig’ida bo’ladi.
Harorat ta’sirida ishlov berilgan (XIB) katalizatorlar sistemasini
ishlatishdan asosiy maqsad, kompleks hosil qiluvchi katalizatorlar sistemasidagi
birinchi reaksiya - qaytarilish reaksiyalarini harorat ta’sirida ishlov berish
jarayonida o’tkazib olish va polimerlanishni umumiy tezligini oshirishdan
iboratdir. harorat ta’sirida ishlov berib katalizatorlar sistemasini faolligini oshirish
o’z navbatida reaksion muhitdagi etilen konsentratsiyasini (CTD katalizatori
ishlatilganida etilenning eritmadagi konsentratsiyasi 13%, XIB ishlatilganida 16%
ni tashkil etadi) va demak, reaktorlarni polimer ishlab chiqarish unumdorligini
oshirishga olib keladi. XIB ishlatilganda polimerlanishning umumiy tezligini
ortishini reaktordagi haroratni ortishiga qarab ham bilsa bo’ladi (CTD katalizatori
ishlatilganida reaktordagi harorat 206°C ni tashkil etsa, XIB ishlatilganida 240°C
ni tashkil etadi).
23
Reaktorga haydashdan (injeksiya) oldin ushbu katalizatorlarni aralashtirish
natijasida polimerlanishni faol katalizatori hosil bo’ladi.
Reaksiyani to’xtatish va katalizator qoldiqlarini adsorbsiyaga tayyorlash
maqsadida, kerakli vaqtda faolsizlantiruvchilar qo’shiladi.
Katalizatordan tozalangan polimer eritmasi past bosimda ko’p bosqichli
separatorlardan o’tishi natijasida, erituvchi hamda reaksiyaga kirishmagan etilen va
buten-1 lar bug’lanib chiqadilar va retsikl zonasiga qaytadan ishlatish uchun
yo’naltiriladilar.
Retsikllash qurilmasida polimerlanish va yakuniy ishlov berish zonalaridan
kelayotgan erituvchi bug’lari haydash yo’li bilan quyidagi oqimlarga ajratiladi:
-retsikl siklogeksani;
-reaksiyaga kirishmagan etilen;
-retsikl hamkor monomeri(somonomeri) buten-1;
-buten-2;
-quyi molekulyar massali (RB) polimer;
24
-polimerlanish reaksiyasining yonaki mahsulotlari va aralashmalar.
Siklogeksan va hamkor monomer reaksiyada qatnashish uchun qayta siklga
qaytariladi. Reaksiyaga kirishmagan etilen etilen qurilmasiga yo’naltiriladi. Buten-
2, quyi molekulyar massali polimer va qo’shimchalar tizimdan chiqindi sifatida
yoqishga chiqariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
