Тадбиркорлик (бизнес) ҲУҚУҚИ

“Ишбилармон, мардлик ва 
шижоат соҳиби, азми қатъий, тадбиркор ва ҳушёр бир киши, 
минг-минглаб, тадбирсиз, лоқайд кишилардан яхшидир”
, деб 
кўрсатади. 
(Темур тузуклари. //Форсчадан А.Соғуний ва Ҳ.Кароматов тарж.; Б.Аҳмедов таҳрири 
остида. – Т.: Нашриёт-матбаа бирлашмаси, 1991. 15 бет.) 
Бу тушунчаларни биринчи бўлиб XVII аср охири ва XVIII аср 
бошларида инглиз иқтисодчиси Ричард Кантилон қўллаган. Унинг 
фикрича, 
тадбиркор 
– таваккалчилик шароитида фаолият кўрсатувчи 
кишидир. Шу боисдан у ер ва меҳнат омилини иқтисодий 
фаровонликни белгилаб берувчи бойлик манбаи деб билган. 
Кейинчалик, XVIII асрнинг охири ва ХIХ асрнинг бошида машҳур 
француз иқтисодчиси Ж.Б.Сей (1767-1832) “Сиёсий иқтисод 
рисоласи” китобида (1803) тадбиркорлик фаолиятини ишлаб 
чиқаришнинг уч мумтоз омиллари – ер, капитал, меҳнатнинг 
яхлитлиги деб таърифлаган эди. 
Тадбиркорлик 
(инглизча – enterprise, enterprising, русча - 
предпринимательство) – фойда олиш мақсадида фуқаролар ва юридик 
шахсларнинг ўз ташаббуси асосида мустақил фаолиятидир. 
Тадбиркорлик ва бизнес тушунчалари ўзаро боғлиқ тушунчалар 
бўлиб, бир бирини тўлдиради
. 
“Бизнес” 
- сўзи инглизча сўз бўлиб, у тадбиркорлик фаолияти 
ёки бошқача сўз билан айтганда кишиларни фойда олишга қаратилган 
тадбиркорлик фаолиятидир. 
Тадбиркорлик соҳасида бизнес фойда берадиган иқтисодий 
фаолият бўлиб, ушбу фаолият билан шуғулланувчи шахслар 
бизнесмен сифатида мамлакат иқтисодиётини мустаҳкамлашга, ялпи 
ички маҳсулотнинг кўпайишига, аҳоли фаравонлигининг ошишига 
хизмат қилади. 
Бизнесмен 
(тадбиркорлик) сўзи биринчи маротаба Англия 
иқтисодиётида XVIII асрда пайдо бўлиб, у 
“мулк эгаси” 
деган 
маънони билдирган. 

---

I БОБ. Тадбиркорлик (бизнес) ҳуқуқи алоҳида ҳуқуқ соҳаси 
21 
Бизнес 
(инглизча – business; русча – дело, антерпренерство – иш, 
машғулот) – таваккалчилик ва ўзининг жавобгарлиги 
хусусий ёки қарзга олинган воситалари ҳисобидан 
остида 
амалга 
ошириладиган, асосий мақсади фойда олиш ва ўз фаолиятини 
ривожлантиришга қаратилган ташаббускор иқтисодий фаолиятдир. 
Ҳозирги кунда бизнесмен – бу ўз мулки ёки бошқа шахслар 
мулкидан фойдаланган ҳолда ўз ишбилармонлиги ва тажрибасига 
ҳамда таваккалчиликка асосланиб, фойда олишни кўзлаб иш олиб 
борувчи шахсдир. 
Ишбилармонлик – бизнес юритиш учун амалий қулай шароит 
туғдириб бериш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ҳар 
томонлама қўллаб-қувватлаш ва рағбатлантириш реал иқтисодиётни 
ислоҳ этишнинг навбатдаги энг муҳим йўналишидир. 
Бозор муносабатларида тадбиркорлик фаолияти билан боғлиқ 
жараёнлар бир қатор қонунларида, жумладан, 
Фуқаролик кодекси, 
Солиқ кодекси, Божхона кодекси, Ер кодекси, “Тадбиркорлик 
фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида”, “Қишлоқ 
хўжалиги кооперативи (ширкат хўжалиги) тўғрисида”, “Фермер 
хўжалиги тўғрисида”, “Деҳқон хўжалиги тўғрисида”ги 
ва бошқа 
қонунлар билан тартибга солинади. 
Ушбу ҳуқуқий муносабатларни тадбиркорлик ҳуқуқи модул 
фани ўрганади, у бозор иқтисодиётининг шаклланиш жараёнида 
муҳим ҳуқуқий восита бўлиб хизмат қилади.