2-jadval
Asosiy kapitalning qoldiq qiymati bo’yicha balansi sxemasi
Asosiy
kapital
turlari
bo’yicha
guruhi
Davr
boshida
mavjud
asosiy
kapital
Davr mobaynida
kiritilgan asosiy kapital
Davr mobaynida chiqib
ketgan asosiy kapital
Amorti
zatsiya
Davr
oxirida
mavjud
asosiy
kapital
Jami
shu jumladan
jami
shu jumladan
yangi
boshqalar
tugatilgan boshqalar
A
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Balanslarda aks etirilgan ko’rsatkichlar quyidagi tengliklar bilan ifodalanadi:
Asosiy kapitalning to’liq qiymati bo’yicha balansida:
1
0
AC
AC
AC
AC
chiq
kirit
=
−
+
Asosiy kapitalning qoldiq qiymati bo’yicha balansida:
'
1
'
'
'
0
AC
A
AC
AC
AC
chiq
kirit
=
−
−
+
bu erda:
AS
0
va
AS
1
– ma’lum davr boshida va oxirida asosiy kapitalning to’liq
qiymati;
AS’
0
va
AS’
1
– ma’lum davr boshida va oxirida asosiy kapitalning qoldiq
qiymati;
AS
kirit
va
AS’
kirit
– davr mobaynida kiritilgan asosiy kapitalning to’liq va
qoldiq qiymati;
AS
chiq
va
AS’
chiq
– davr mobaynida chiqarilgan asosiy kapitalning
to’liq va qoldiq qiymati; A – davr mobaynida hisoblangan amortizatsiya qiymati.
Balans ma’lumotlari asosida asosiy kapital harakati va holati ko’rsatkichlarini
hisoblanadi.
Asosiy kapitalning xarakati ko’rsatkichlari ma’lum
davr mobaynida asosiy
kapital xarakati jarayonlarini umumlashtirib tavsiflash uchun qo’llaniladi.
Kiritilish koeffitsienti
– ma’lum davr mobaynida kiritilgan asosiy kapital
qiymati davr oxiridagi kapital qiymatining qanday qismini tashkil etishini ifodalaydi
va quyidagicha hisoblanadi:
100
*
1
АС
АС
К
kirit
kir
=
Yangilanish koeffitsienti –
ma’lum davr mobaynida asosiy kapital qiymatining
qanday qismini yangi kiritilgan kapital qiymati tashkil
etishini tavsiflaydi va
quyidagicha hisoblanadi:
100
*
1
АС
АС
К
yangi
kir
=
Chiqarilish koeffitsienti
– ma’lum davr mobaynida chiqarilgan asosiy kapital
qiymati davr oxiridagi kapital qiymatining qanday qismini tashkil etishini ifodalaydi
va quyidagicha hisoblanadi:
100
*
0
АС
АС
К
chiq
chiq
=
Tugatish koeffitsienti
– ma’lum davr mobaynida asosiy kapital qiymatining
qanday qismini tugatilgan kapital qiymati tashkil etishini tavsiflaydi va quyidagicha
hisoblanadi:
100
*
0
АС
АС
К
tugat
chiq
=
Tugatilgan asosiy kapitalning yangi kiritilgani bilan almashinish koeffitsienti
– ma’lum davr mobaynida ishlab chiqarishdan chiqarilgan
asosiy kapital yangi
kiritilgan asosiy kapitalning necha foizini tashkil etishini tavsiflaydi:
100
*
yangi
tugat
chiq
АС
АС
К
=
Asosiy kapitalning yaroqlilik va eskirish darajasini baholashda emirilish va
yaroqlilik koeffitsientlari qo’llaniladi. Bu koeffitsientlar yil boshi va yil oxiriga
hisoblanadi.
Emirilish koeffitsienti:
100
*
'
t
t
t
yem
AC
AC
AC
K
−
=
Yaroqlilik koeffitsienti:
100
*
'
t
t
yaroq
AC
AC
K
=
yoki
yem
yaroq
K
K
−
=
100
bu erda:
AS
t
–
t
momentda (davr boshi yoki oxiri) asosiy kapitalning to’liq
qiymati;
AS
’
t
–
t
momentda (davr boshi yoki oxiri) asosiy kapitalning qoldiq qiymati.
Asosiy kapitalning yil oxiridagi to’liq va
qoldiq qiymatlarini jadval
ma’lumotlaridan foydalangan xolda hisoblaymiz (12.7, 12.8-jadvallar).
Kapital qaytimi
– iqisodiyotga jalb qilingan har bir so’mlik asosiy kapitalga to’g’ri
keladigan mahsulot (ish, xizmat) qiymatini ifodalaydi:
AC
Q
CQ
=
,
bu erda:
- hisobot davrida ishlab chiqarilgan yalpi mahsulot qiymati (makro
ko’lamda -yalpi ichki mahsulot);
- asosiy kapitalning o’rtacha yillik qiymati
1
.
Kapital sig’imi
– har bir so’mlik mahsulot ishlab chiqarish uchun necha
so’mlik asosiy kapital jalb qilinganini ko’rsatadi:
Asosiy kapital bilan kurollanganlik darajasi
– iqtisodiyotda
yoki korxonada
band bo’lgan bir xodimga to’g’ri keladigan asosiy kapital qiymatini aniqlaydi:
yoki
bu erda:
band
A
– iqtisodiyotda band bo’lgan aholi soni;
– korxona
hodimlarining ro’yxatdagi o’rtacha soni.
1
Asosiy kapital qiymati zahira ko’rsatkichi bo’lganligi sababli, uning o’rtacha darajasi xronologik o’rtacha
yoki tortilgan arifmetik o’rtacha formulalari asosida aniqlanadi.
Q
Q
AC
H
CQ
Q
AC
CS
1
=
=
,
H
AC
AC
qd
=
band
qd
A
AC
AC
=
Statistik tahlilda asosiy kapital qaytimi o’rtacha darajasining o’zgarishi va unga
ta’sir etuvchi omillar qiymati baholanadi. Bunday tahlil
samaradrorlik darajasining
quyidagi ikki omil ta’sirida o’zgarishini baholaydi:
1) tahlil qilinayotgan to’plamga kirgan har bir korxonaning fond qaytimi
darajasining o’zgarishi;
2) har bir korxona asosiy kapital qiymatining to’plamdagi ulushining o’zgarishi.
Bunday tahlilda indekslar usuli qo’llaniladi va kapital qaytimining o’zgaruvchan
va o’zgarmas tarkibli hamda tarkibiy siljishlar indekslaridan foydalaniladi. Bu
indekslarning analitik ifodasi quyidagicha:
Kapital qaytimining o’zgaruvchan tarkibli indeksi:
Kapital qaytimining o’zgarmas tarkibli indeksi:
Kapital qaytimining tarkibiy siljishlar indeksi:
Asosiy kapital qaytimi o’rtacha darajasining o’zgarishi va unga t’sir etuvchi
omillar hamda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmining o’zgarishiga ta’sir etgan omillar
tahlilini quyidagi shartli misolda ko’rib chiqamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: 
