5-bob. To‘sin (balka) konstruksiyalari

 
 
 
 
 
 
 
 
5.4-rasm. To‘sin devorlarida juziy bosimning taqsimlanishi:
a
-payvandli; 
b
-prokatli. 
 
To„sinning minemal balandligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:
, m yoki :
, m (5.5) 
b 
δ
1
 
 
yu
t
δ
 
a
) 
b 
δ
1
 
 
yu
t
t
 
b
) 

---

58
To„sin devorining balandligi
shartni bajarishi kerak. 
To„sinning optimal balandligini quyidagi formula orqali aniqlash mumkin:
√
m yoki
√
(5.6) 
bu yerda
– devorning egiluvchanligi; δ 
- 
to„sin devorining qalinligi, m. 
Devorning egiluvchanligi quyidagi munosabat orqali aniqlanadi:
harakatlanuvchi yuklamasi bo„lmagan to„sin devorlari uchun 
; qattiq 
qirrasiz to„sin devorlari uchun 
√
⁄
qattiq qirrali to„sin devorlari uchun 
√
⁄
qattiq qirrali ko„ndalang va bo„ylama to„sin devorlari uchun 
√
⁄
Devor qalinligining minimal qiymatini uning qirqishdagi mustahkamlik shartiga 
asoslanib (2.1) formuladan foydalanib quyidagicha aniqlash mumkin: 
, m (5.7) 
bu yerda
- to„sinning tayanchga o„tirish koeffitsiyenti, tayanchga to„liq 
o„tirganda 
, tayanchga to„liq o„tirmaganda 
; 
– maksimal 
ko„ndalang kuch, kN; 
- to„sinning uzinligi, m.
Qo„shimcha elementlarsiz mahkamlashdagi yig„ma to„sin
 
devorining qalinligini 
quyidagi formula orqali aniqlash mumkin: 
√ 
(5.8) 
Yig„ma to„sinning umumiy turg„unligini ta‟minlash uchun uning tubini eni 
quyidagicha bo„lishi kerak: 
⁄
⁄
(5.9) 
Yig„ma to„sinning turgan joydagi turg„unligini ta‟minlashdagi maksimal 
tubining eni quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
√
(5.10) 
To„sinning nisbiy egiluvchanligi quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
*
+

(5.11) 

---

59
bu yerda
f 
– absalyut ko„chish, m; 
q
m
– teng taqsimlangan me‟yoriy yuklama, 
kN/m; 
 
- o„snning uzunligi, m; 
J
x
–
inrsiya momenti, m
4
; [
f/ 
]
 
– ruxsat etiladigan 
nisbiy ko„chishi (ikkinchi darajali to„sinlar uchun 1/250, bosh to„sinlar uchun 1/400). 
Yig„ma to„sinning butun kesimidagi talab qilinadigan inertsiya momenti 
quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
, m
4
(5.12) 
Yig„ma to„sin tubi enining talab qilinadigan inertsiya momenti quyidagi formula 
orqali aniqlanadi: 
, m
4
(5.13) 
Yig„ma to„sinning pastki va yuqori qismlarini enining og„irlik markazlari 
orasidagi masofa 
berilgan bo„lsa, unda uning inertsiya momenti quyidagi 
formula orqali aniqlanadi: 
(
)
, m
4
(5.14) 
bu yerda 
A 
- tokchalardan birining talab qilinadigan yuzasi, m
2
. 
(5.12) formuladan 
A 
ni topamiz: 
, m
2
(5.15) 
Talab qilinadigan to„sinning eni quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
, m (5.16) 
Yig„ma to„sinning mustahkamlikka tekshirish (2.9), (2.10) va (2.12) formulalar 
orqali amalga oshiriladi.