5-bob. To‘sin (balka) konstruksiyalari

 
 
 
 
 
 
5.2-rasm. To‘sin kataklarining turlari: 
1-to„shamaning to„sini; 2-yordamchi to„sinlar; 3-bosh 
to„sinlar. 
 
To„sinlarni balandligi bo„yicha qavatli (5.3,
a
-rasm), sathini bir xil qilib (5.3,
b
-
rasm) va pasaytirilgan (5.3,
c
-rasm) holda tutashtirish mumkin. 
To„sinlarni qavatli tutashtirishda to„shama 1 uning to„sini 2 va bosh to„sini 3 ga 
tayanadi, bunda qurilish balandligi maksimal bo„ladi.
To„sinlarni sathini bir xil qilib tutashtirishda qurilish balandligi kamaysada, 
uning konstruksiyasi murakkablashtiradi, ya‟ni unga qo„shimcha metall burchak 4 lar 
o„rnatiladi. 
To„sinlarni pasaytirilgan holatidagi tutashtirish faqatgina katakli to„-sinlarda 
qo„llaniladi.

---

56
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.3-rasm. To‘sinlarni tutashtirish: 
1-to„shak; 2- to„shamaning to„sini; 3-bosh 
to„sin; 4-metall burchaklar; 5-qo„shimcha to„sin. 
5.2. Yig‘ma to‘sin kesimini hisoblash va tanlash. 
 
To„sin kesimini tanlashdan oldin quyidagi ishlar; to„sinning turi tanlanadi, 
to„sinning hisobiy uzunligi, hisobiy yuklamasi va hisobiy egilish momenti aniqlanadi. 
To„sinni talab qiladigan qarshilik momenti (2.9) formula orqali aniqlanadi.
Qiya egilishga ishlaydigan to„sinning kesimini aniqlashda tegishli o„qlardagi 
qarshilik momentlarining nisbati koeffitsiyentidan foydalaniladi: 
(5.1) 
Shveller va qo„shtavr prokatlari uchun momentlar nisbiy koeffitsiyenti 
oraliqda bo„ladi. 
Qattiqligi yuqori bo„lgan o„qqa nisbatan (odatda 
x-x
o„qiga) talab qilinadigan 
qarshilik momenti quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 
, m
3
(5.2) 
h 
a
) 
1 
2 
3 
h 
b
) 
3 
1 
c
) 
h 
3 
1 
2 
2 
5 
4 
4 

---

57
Tanlangan kesimning normal zo„riqishidagi mustahkamligi (2.9) formula orqali, 
urunma zo„riqishidagi mustahkamligi esa (2.10) formula orqali aniqlanadi. 
Kesimning qiya egilishdagi zo„riqishining mustahkamligi quyidagi formula 
orqali aniqlanadi: 
, kPa (5.3) 
To„sin devorlarining juziy bosimidagi mustahkamligi quyidagi formula orqali 
aniqlanadi: 
, kPa (5.4) 
bu yerda 
- yig„ma yuklama, kN; 
- to„sin yuqori qismining qalinligi, m; 
– devorga beradigan taqsimot yuklamasining shartli uzunligi, m. Uni quyidagicha 
aniqlash mumkin: 
(5.4-rasm). 
Agar prokat to„sinlarning mustahkamligi, qattiqligi hamda umumiy turg„nligi 
yetarli darajada bo„lmasa, ularning o„rniga yig„ma to„sinlardan foydalaniladi. 
Ularning kesimini tanlash uning balandligini aniqlashdan boshlanadi.