Na3003 raqamli nivelirlarining optik elementlari asosan oddiy

2.7. Reyka kodining alohida shtrixlariholatini tekshirish. 
Invar reykalarini tekshirish uchun 
qo‘llaniluvchi
LvermA NRW 
(Landesvermessungsamt 
Nordrein-Westfalen, 
Germaniya) 
vertikal 
interferension 
komparatorining 
tuzilish 
sxemasi 
3.14-rasmda 
keltirilgan.tekshirilayotgan reyka salazkaga (chiqib-tushuvchi qurilmaga) 
qotiriladi.Qadamli uzatma yordamida 
yo‘naltiruvchi
bo‘ylab
chuqurligi 7 
metrli shaxtada salazkalar siljitiladi.Q
o‘zg‘
almas mikroskop yordamida reyka 
tasvirining taxlili uchun ikkita fotodiodli yoru
g‘
lik 
bo‘luvchi
blokdan va 
interferametrdan foydalaniladi, birinchi qayd qilingan shtrixning 
o‘rtasiga
nisbatan reyka kod shtrixining 
o‘rta
holati avtomatik ravishda qayd qilinadi. 
Birinchi kod shtrixning holati 0,000 mmga teng deb olinadi. LVermA NRW 
komparatori + 4 S dan + 45 S gacha xarorat orali
g‘idagi
harorat kamerasida 

---

73 
joylashadi va invar reyka 
bo‘laklari
xatoliklarni aniqlash va ularning 
temperatura 
ta’siridagi
deformatsiyasini aniqlash uchun 
qo‘llanilishi
mumkin. 
Chunki invarni chiziqli kengayishining harorat koeffitsenti yaxshi 
ma’
lum, shuning uchun reyka uzunligining harorati 
o‘zgarishining
hisobi 
algebraik 
yo‘l
bilan bajarish mumkin. Invar 
yo‘llarga
bo‘yoqqatlamni
noto‘g‘
ri 
tushirishda 
«
tortilish
» 
tufayli yuzaga keluvchi hatoliklar 
ma’lum
. Invar reyka 
korpusini tayyorlash sifatiga va invar 
yo‘llarni
korpusga maxkamlash usuliga 
ham 
ko‘p
narsalar 
bog‘liq
. Odatda korpus aluminiydan tayyorlanadi. NEDO 
firmasining yuqori aniqlikdagi reykalarida invar 
yo‘llar
«
juda yumshoq
» 
o‘rnatuvchi
ship bilan korpusga mahkamlanadi, bunday mahkamlashharorat 
o‘zgarganda
deformatsiyaga olib kelmaydi. Plastmassakorpusli eng 
reykalarham mavjud. Ular vazn 
bo‘yicha
yengil, ammo plastmassali korpusga 
invar polosani chekkalarini tiralishi,chiziqli kengayish temperatura 
koeffitsentlarining katta farqlari tufayli defformatsiyani (egilishni) yuzaga 
keltiradi. LvermA NRW komparatori yordamida haryili230 ga yaqin nivelirlash 
reykalari tekshiriladi, ulardan 90% kodli reykalardir. 
80-yillar oxirida ishlab chiqilgan,tariflangan komparatorning kamchiligi 
shundan iboratki , faqat katta 
bo‘lmagan
kenglikdagi shtrixlar holatiniqayd 
etuvchi mikroskopga egadir. Shu sabablikodli reykalarni tekshirishda, shtrixlar 
turli kenglikda 
bo‘lganligi
uchun barcha shtrixlarni tushirish sifatini baholab 
bo‘lmaydi
. Tekshirish paytida, reykaninguzunligi 
bo‘yicha
paydo 
bo‘ladigan
faqat sistematik tashkil etuvchi xatoliklari aniqlanadi. 
Invar reykalarni tekshirish uchun Bundesver Myunxen Unversitetining 
(Universität der Bundeswehr
München) 
geodezik laboratoriyasida gorizontal 
koparatordan foydalaniladi.faqat bir fotoqabullovchiga ega 
bo‘lganbu
komparatorning mikroskopi yordamida kod shtrixlarining chetlarini holati, 
ya’ni
yorqin kod yuzasidan qora kodga 
o‘tish
va aksincha qorakod yuzasidan 
yorqinga 
o‘tish
aniqlanadi. Reykaning surilishi 
to‘g‘
ri va teskari, 
ya’ni
ikki 
yo‘nalishda
amalga oshiriladi. Fotoqabullovchi qurilma chiqishda 
to‘g‘ri
va 

---

74 
teskari 
yo‘llarda
qayd qilinuvchi ikkita kuchlanishning VTrig (2.7.1-rasm) 
o‘rtachasiga
to‘g‘ri
keluvchi, shtrix chekkasining 
o‘rta
holatlari hisoblanadi.