А. А. Ашрабов, 10. В. Зайцев

!±
5)
9 . 1 3 - раем. Тусинсиз монолит ораёпмани ар м а ту р а л а ш схемаси:
а — плитанинг оралиц ^ртаси буй лаб кесим и, 
б —
плитанинг колонналар у^ л ари буй лаб кесим и 
1
— колонна, 
2
— ка п и т ел ь , 
3 —
капителн ин г кенгай ти ри лган цисми, 
4
— плита
9 . 1 4 - раем. Тусинсиз ораёпма капителини ар м а ту р а л а ш вариантлари:
1 — колонна, 
2
— кап и тел ь, 
3 —
капителни кенгай ти ри ш

---

10- Б О Б . ТЕМИР- БЕТОН БИИО ВА ИНШООТЛАРНИНГ 
К О НС Т Р У К Т И В СХЕМАСИ ВА ЭЛЕМЕНТЛАРИ
1 0 . 1-§. УМУМИЙ М А Ъ Л У М О Т Л А Р
Бинолар и к к и к а т е г о р ия г а б у л ин а д и — б и р к а в а т л и (сано- 
а т ва г р а ж д а н бинолари) ва к у п к а в а т л и ( с аноат ва г р а ж д а н
бинолари) . Бинолар неча к ав а т л или ги д а н катъи 
назар ка ркасли,
т у л а ёки к и с ма н ка рк а с л и булиши м у м к и н
Т у л а к а р к а с л и
бинода к о пл ам ан и нг ва к а ва тл ар ар о ёпмаларнинг н а г р у з к а к у т а р у в ­
чи к о н с г р у к ц и я л а р и фак ат ко ло нн а ла рг а т а я н а д и, к и с м а н к а р ­
к а с л и б и н о л а р д а эса н а г р у з к а к у т а р у в ч и д е в о р л ар г а д ам, к о ­
л о н н а д а р г а д а м т а я н а д и . Ш у н и н г д е к , к а р к а с с и з ¡ йирик панелли 
ёки д а ж м л и - б л о к л р ) бинолар дам б у л ад и . Куйида т у р л и типдаги 
биноларнинг к о н с т р у к т и в схе ма ла рини к у ри б чикамиз. Бинонинг 
к о н с т р у к т и в с х е м а с и у н и н г неча каватлилиги ва к а нд а й м а к са д - 
га м у л ж а л л а б к у р и л и ш и г а бог лик б у л ад и .
К у п ¡^аватли г р а ж д а н б инола ри. К у п ка ватли г р а ж д а н бино- 
л а р и д а , о да т д а , 12 . . . 16 к а в а т б у л а д и ; 20 ва у н д а н юкори к а ­
в а т л и бинолар б ал ан д бинолар де йи ла ди .
К у п к а в а т л и , к а р к а с л и б и н о л а р . Бун дай биноларда 
че мир -б ет о н р а м а ла р , к а в а т л а ра р о ё п м а л а р в а ве р ти ка л диафраг- 
гмалардан н а г р у з к а к у т а р у в ч и асосий к о нс т р у к ци я ла р сифатида фой- 
д а л а н и л а д и . Р а м а у ст у н ла р ининг кесими, о д ат д а , бинонинг б у т у н
б ал ан д л иг и б уй л аб бир х илда б у л а д и . . П а с ш и к а ва т л а р д а колонна- 
л а рн и н г н а г р у з к а к у т а р и ш х у с у с и я т и бетоннинг маркасини оши- 
риш, а р м а т у р а микдорини ку п а й т и р иш, баъз ан эса н а г р у з к а к у ­
т а р у в ч и а р м а т у р а ишлатиш д исобк га орттирилади. Бинонинг б у т у н
б ал а нд л иг и га к у т а р и л а д и г а н д е во р л а р ( т у та ш д е во р л а р ё к и де-
раза ва э ши к уринлари бор д е в о р л а р ) дан в е рти кал д иа фра гма -
л а р досил б у л а д и . Ка ватлараро ё пм ал ар р а м ал ар ва ве р ти ка л
д и аф ра гм ал ар ни н г ша молда н т у ш а д и г а н н а г р у з к а г а б ир г а ли кд а
ка ршилик к у рс а т и ш ин и та ъмин ла й ди; йигма ё пма л ар бикрлигини 
( у з т е к и сл и ги д а ) таъминлаш у ч у н к у й м а д е т а л л а р па й в а ндла на -
ди, айрим панеллар оралигидаги чоклар монолитланади. П а р д а д е -
ворлари нисбатан сийрак ж о й л а ш ад н га н ж а м о а т ва ма ъ м ур и й б и­
нолар, ш у н и н г д е к , баъзи б а л а нд т у р а р - ж о й бинолари дам ана 
ш ун д а й к а рк а с л и килиб к у ри ли ши му м ки н .
К у п к а в а т л и к а р к а с с и з б и н о л а р . Адоли яша йди га н 
к у п к ав а т ли у й л ар , м ед м он х о на л ар ва п а р д а д е в о р л ар и зич жо йла -
ша диг ан б о ш ка ж а м о а т бинолари к а р к а с с и з килиб к у р и ла д и . Б у н д а
в е рти кал д и а ф р а г м а л ар ( н а г р у з к а к у т а р у в ч и ички де ворла рнин г
панеллари) ва к а ва т л а р д а г и ё пма л ар н а г р у з к а к у т а р у в ч и асосий 
■конструкциялар вазифасини у т а й д и . Шу н и д а м дисобга олиш к е -
рак ки, т ашк и д еворларнинг панеллари, о д а т д а , н а г р у з к а к у т а р у в ­
чи ички панелларнинг киска ён т омонига очиб к у й ил а ди . Бинони 
ясси па н елл ар да н (йирик панелда н цуриладиг ан бинода) ёки у л -
■чамлари х она г а ёки к в артирага м у л ж а л л а б тайёрланган д а ж м л и
темир-бе тон бло кла рд а н ку та р иш м у м ки н . З а в о д да ишлаб чика -
л
83

---

р и л а д и г а н б у н д а й блокла рнинг ички юзалари пардоз дан т у л а чи- 
Карилган б у л а д и .
К у п ц а в а т л и с а н о а т б инола ри. Бу н да й бинолар, о д а т д а , 3 
^ а в а т л и д а н 14 ц а в ат ли г ач а б у л а д и ва к а р ка с л и килиб ишланади.
Бинонинг к у н д а л а н г и г а бикрлигини в е р ти ка л д йа ф ра гм ал ар — те- 
мир-бетон ё к и гиштин к у н д а л а н г д ев о рл ар , зина к а та кл ар ин и н г
( б о г л а н а д и г а н с исте ма ли бино) бикрлиги ёки фак ат раманинг 
('рама с исте ма ли бино) бик рлиг иг ина та ъмин ла й ди. Биринчи дол- 
д а , к у п к а в а т л и г р а ж д а н биноларидаг и каби, ша мо лд а и т у ш а д и -
ган н а г р у з к а в е р т и к а л д и а ф р а г м а л а р г а уза тилишини горизонтал 
бикр д й а ф р а г м а л ар т а ъ м и н л а й д и ; б у н д а к а в а т л а ра р о ё пма л ар го- 
ризонтал дйа фра гма ла р вазифасини ут а й д и. Ик кинчи ^ о лд а ша -
м олд а н т у ш а д и г а н н а г р у з к а н и р ам а бевосита у з и г а к а б у л килади.
Куп цаватли бинолар саноатнинг енгил машинасоз лик , прибор- 
с о зл ш; , э л е к т р в а р а ди о те х ни к а , енгил саноат каби т армоклари 
у ч у н к у р и л а д и . Йирик омборхоналар, г а р а ж л а р ва холодиль ник -
лар у ч у н д а м ш у х и л д а г и бинолар ку рилиши мумкин.
Бир ц а в а т л и б ин о л ар . Са ноа т т а р м о к л а ри г а м у л ж а л л а н г а н
бир к а в ат л и бинолар д а м м а с и д а н к у р а к у п р о к т а р к а лг а н. Бир к а ­
ватли бинола рда н саноатнинг металлургия> маши н а с о зли к ва бош- 
к;а т а р м о к л а р и д а ишлаб чикариш корхоналарини жойлаштириш 
у ч у н фойдаланилади. Бун дай бинолар, о да т д я , транспорт восита- 
лари — к р а н ости т ус и н ла р ва к олонналар ( к у п р ик си мо н кр ан ла р ) 
г а т а я н и л а д и г а н копламани нг н а г р у з к а к у т а р у в ч и к о н с т р у к ци я ла - 
р и г а осиб к у йи л а д и г а н (осма к р а нл ар ) ё к и полга к у й и ла д и г а н 
(пол усти к ра н л ар ) м а х с у с й у л л а р д а д а р а к а т килиб нарсаларни 
б о ш к а ж о й г а ку чирнб б ер ад и г а н к ра нлар билан жи д о зла на д и .
Бир цаватли г р а ж д а н бинолари, о д а т д а , к у п л а б к у р и л а д и г а н
о б ъ е к т хисобланмайди, Бу , ма с а ла н, усти ёпик бозорлар, к у р г а з -
ма за лла ри, у с т и ёпик стади онларди р. Б у н д а й биноларда к а тт а
о ра л ик л и
( 4 0 —50 м ва у н д а н д а м к а т т а ) ёпмаларнин г конс т-
р у к ц и я л а р и д а мм ас ид а н к у р а м у д и м э л в
1
мент дисобланади ( у у ш -
б у бобнинг 8 - § ида к у р и б чики лг ан) .
Бир к а в а т л и биноларнинг к е н г ж о й д а г и бикрлиги к о л он н а л ар - 
нинг п о й д е в ор ла р да кисиб ку йилиши дисобиг а таъминланади.
К у н д а л а н г й у н а ли ш д а бино г у ё колонналар ва риг еллар (к опла -
м а к о н с т р у к ц и я м ) дан иборат р а м а т ар зд а ишлайдн ( 1 0 . 1 -раем,
а);
б у й л а м а п у н а ли шд а эса у ша эле ме нт ла р, ш у н и н г д е к , кран 
ости тусин лари ва б ог ла н и п п а р н и у з ичига оладиг ан р ам а каби 
ишлайди ( 1 0 . 1 - раем, 
б).
К у п ц а в а т л и
1
за бир ц а в а т л и б ин о ла р н и н г к о н с т р у к ц и я л а р и -
ии ^ и с о б л а ш пр йнциплари. Ка ркасини статик жих,атдан аниклаб 
б у л м а й д и г а н ку п каватли ра ма каби в е рти кал ва г ориз онт а л на- 
г р у з к а л а р г а дисоблаш к у п к а в а т л и к а р к а с л и б и н о л а р
у ч у н дисоблашнинг асосий хйлидир. А в в а л ригеллар в а у с т у н -
л арнинг даСтлабки к ес и м ла р и белгилаб олинади. Б у н д а ригеллар- 
нинг к е с и м л а р и „ т у с и н“ моментла ри М 0 г а биноан бе лгилана ди 
(бир ораликли эркин т иралган ту с и н да г и каби). Колонцаларда 
р иг елла рни нг кисман кисилишини дисобг а олиш у ч у н б у момент-
189

---

2
5 )
1 0 . 1 - раем. Бир цаватли ишлаб чи
1?ариш биноси 
каркасининг схемаси:
а
— буй л ам а р а м а , 
б
— 
куи д ал ан г р а м а: 
1 
—
рам ан и нг уст ун и ,
2