Xalqaro ilmiy-nazariy konferensiya

2
. Нангарҳор вилоятига тегишли ўзгарган туркий топонимлар: 
1) 
“Булоқ” топофармантли топонимлар Афғонистоннинг турли 
ҳудудларида учрайди. Шулар бири ҳам Афғонистонинг Покистон билан 
чегарадош бўлган вилоятларидан бири бўлган Нангарҳор вилоятидаги “Беш 
Булоқ // 
بې
قلاوب ش ” топоними бўлган. Лекин бугунги кунда ушбу ном тарихга 
айланиб, ўз ўрнини “Пинзи Шина // هنیش یزنپ” номига берган.
30
2) 
“Қўш Гунбаз // 
ق
ۉ
بنگ ش
ذ
” топоними таркибидаги сўзлар ўзбек тилидаги 
апеллятив сўзлардан ҳисобланади. “Қўш Гунбаз” Нангарҳор вилоятида 
бугунги кунда “Хўш Гунбаз // ذبنگ شوخ” деб аталадиган жойнинг номи бўлган.
31
Эслатиб 
ўтиш 
лозимки, 
Нангарҳор 
вилоятининг 
маркази 
ҳисобланадиган “Жалолобод” шаҳри бобурийлардан бўлмиш Жалолиддин 
Акбар номи билан бевосита боғлиқлиги тарих китобларида қайд этилган.
32
Шундан келиб чиқиб бу вилоятда туркийлар яшаганлиги ва кўпгина туркий 
топонимлар борлигини тахмин қилиш мумкин. 
3. 
Балх вилоятидаги туркий жой номларининг бошқа номларга 
ўзгариши: 
Балх, Афғонистоннинг йирик вилоятларидан бири. Бу вилоят тарих 
давомида кўпгина маданиятларнинг ўчоғи бўлиб келган. Балх вилояти 
туркийлар ҳокимияти даврларида ҳам гуллаб-яшнаб турган йирик маданий 
марказлардан бири бўлган. Бу вилоят аҳолисининг катта қисмини туркийлар, 
25
Яmин Mуҳаmmад Ҳусайн. Афғонистони Тариxий. Кобул: “Саид” нашриёти. 224-бет. 
26
Аминий Козим. 
27
Аминий Козим. 
28
Аминий Козим. 
29
Аминий Козим. 
30
Аминий Козим. 
31
Аминий Козим. 
32
Яmин Mуҳаmmад Ҳусайн. Афғонистони Тариxий. Кобул: “Саид” нашриёти. 249-бет. 

---

TURKIY FILOLOGIYANING DOLZARB MASALALARI ǀǀ URGENT PROBLEMS OF TURKIC PHILOGOGY 
XALQARO ILMIY-NAZARIY KONFERENSIYA
 
NUKUS, QORAQALPOG‘ISTON, 2-OKTYABR, 2021-YIL 
 
188 
айниқса ўзбеклар ташки беради. Балх вилоятида туркийларга оид тарихий 
обидалар борлиги, бу вилоят туркийлар ҳокимияти даврида ҳеч қачон 
уларнинг эътиборидан четда қолмаганлигини ҳамда бу вилоятнинг йерли 
аҳолисини ҳам туркийлар ташкил этишини собит қилади. Темурийлар 
даврига оид Мазори-Шарифдаги Ҳазрати Али зиёратгоҳи туркийлар 
ҳокимияти давридан қолган йирик ёдгорликлардан бири. 
Балх вилоятидаги кўпгина топонимларнинг келиб чиқиши туркий 
эканлигига шак йўқ. Бу номларнинг айримлари тарих давомида ўзгариб 
кетган, ёки бошқа номларга алматирилган. Шулардан бир нечтасини қуйида 
кўриб ўтамиз. 
1) 
“Айру Том // مات وریا” Балх вилоятининг Ўзбекистон билан чегардош 
бўлган минтақаларидан бирининг номи. Бугунги кунда бу ном “Ҳайратон // 
ناتریح” деб йуритилади.
33
2) 
Ҳозир “Шўлгар” деб аталадиган туманлардан бирининг эски номи 
“Бўйниқара // 
ب
ینیۉ
هرق
” бўлган. Бу турикий топоним ўрнини “Шўлгар // رگلوش” 
топоними эгаллаган.
34
3) 
“Янги Ариқ // قیرا یگنی” топоними аҳоли арасида тирик бўлса-да, Балх 
вилоятидаги тарихга айланган геогрофик объектларнинг бирининг номи. 
Бугунги кунда бу геогрофик объект “НивиКўт // توک یون” деб аталади.
35
4) 
Эскиларда “Ҳазора Чиқиш // شیقیچ هرازه” деб йуритиладиган топоним, 
бугунги кунда “Астулгай // یگلوتسا”га бўшатган ва ўзи тарихга айланган.
36
4) 
“Йўлбўлди // 
ی
ۉ
ب ل
ۉ
یدل
” топоними ҳам фақатгина ёшли одамлар 
хотирасида ва айрим тарихий китобларда магу бўлиб қолган жой номлардан 
бири. Ҳозир бу ном ўрнида “Линдай // یدنیل” топоними ишлатилади.
37
5) 
Узоқ замонлардан бери “Қўш Тепа // 
ق
ۉ
ت ش
ې
هپ
” дея аталиб келган 
геогрофик объект энди “Мангулай // یلوگنم” номи билан йуртилади.
38
“Қўш 
Тепа” топоними Афғонистоннинг бошқа вилоятларида ҳозир ҳам учрайди. 
6) 
Туркийлар тарихида “Дулбарчин” номли хат бўлган. Лекин, Балх 
вилоятида фақатгина бир фонема фарқ қилиши билан (/ч/ ўрнида /ж/) 
“Дулбаржин// نیجربلود” номли топоним ҳам борлиги қайд этилган. Аммо, ҳозир 
бу ном тарихга айланиб, ўрнини “Шалхай // یخلش”га берган.
39
7) 
Балх вилоятига тегишли жой номларидан бири “Оқ Тепа // ت قآ
ې
هپ
” 
ҳозирги кунда “Испинкай // یکنیپس” деб аталади.
40