Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги мактабгача таълим муассасалари ходимларини қайта

 
Оила тарбияси тамойилларининг трансформациялашуви. 
 
Ш. Абдужалилова
Тош ДАУ 
 “Педагогика, психолгия ва
ўқитиш методикаси” 
кафедраси доценти, п.ф.н. 
Ўзбекистон тараққиѐтининг ҳозирги босқичида оила тарбиясини янада 
кучайтириш долзарб масалалардан бўлиб қолмоқда. Чунки оилада шахс учун 
бутун ҳаѐти давомида таъсир кўрсатадиган тарбия берилади. ―Одобли, 
билимдон, ақлли, меҳнатсевар ва иймон-эътиқотли фарзанд нафақат ота-
онанинг, балки бутун жамиятнинг энг катта бойлигидир‖ [1,56]. Шу маънода 
Ўзбекистон Республикаси Оила Кодексида ―Оилада болалар тарбияси, 
уларнинг фаровон ҳаѐт кечириши ва камолоти тўғрисида ғамхўрлик қилиш‖ 
ҳар бир кишининг вазифаси сифатида белгиланган [3,2-модда]. 
Оила 
тарбиясини кучайтиришда оила тарбияси тамойилларининг 
трансформациялашуви муаммосини ҳал қилиб олиш асосий омиллардан 
биридир. Оила тарбияси тамойилларининг трансформациялашуви бу – 
муайян давр ва жамият талабларига мос равишда тарбия 
тамойилларининг тезкор ва изчил равишда янгиланиб, сайқалланиб ва 
такомиллашиб боришидир. Бу ҳодиса айниқса, ―миллий тарбия жараѐнида 
яққол‖ кўзга ташланади[2].Трансформациялашуви жараѐни учун уч хусусият 
хосдир: 
1) Ўзак тарбиявий тамойилларнинг анъанавий тарзда сақланиб қолиши; 
2) Муайян тарбиявий тамойилларнинг давр ва жамият талабига мос 
равишда устивор даражада амалда бўлиши; 
3) Трансформациялашуви жараѐнининг ижобий ѐки салбий хусусияти 
касб этиши.
Мисол учун, Абу Али ибн Сино ―Тиб қонунлари‖асарида биринчи бўлиб 
жисмоний, ақлий ва ахлоқий тарбияни оила тарбиясининг асосий 
тамойиллари сифатида белгилаб берган. Бу ѐндашув Марказий Осиѐ 

---

60 
мутафаккирлари томонидан якдиллик билан қабул қилинган. 1914 йилга 
келиб Абдурауф Фитрат ―Оила‖ асарида мазкур ѐндашувни айнан 
такрорлайди ва оилада болани жисмоний, ақлий ҳамда ахлоқий жиҳатдан 
тарбиялаш асосларини илмий таҳлил қилиб кўрсатади. Бунда оила тарбияси 
асосий тамойилларининг анъанавий тарзда сақланиб қолаѐтганига дуч 
келамиз. 
Юсуб Хос Ҳожиб ―Қутадғу билиг‖ асарида оилада болани касб-ҳунарга 
йўналнириш(эрдам) масаласини белгилаб кўрсатади ва деҳқончилик, 
чорвачилик, савдогарлик, ҳарбий иш, ҳунармандчилик каби касб-ҳунар 
турларини изоҳлаб беради. ХХ аср I чорагига келиб Маҳмудхожа Беҳбудий 
яна бу масалага эътиборни қаратади ва тижорат, банк иши, 
нақлиѐт(транспорт), кон иши, журналистлик каби касб-ҳунар турларини 
тавсифлаб ўтади. Бунда оилада болани касб-ҳунарга йўналтириш тамойилида 
давр ва жамиятнинг эҳтиѐжига кўра амалиѐт илк режага чиққанини кўрамиз. 
Имом ал-Бухорий ―ал- Жомеъ ас-Саҳиҳ‖ асарида ҳадис ҳукмидан келиб 
чиқиб, оила қуришда томонлар тўрт масалага диққат қаратиши 
мумкинлигини таъкидлайди: 
1) Номзоднинг мол-мулкига; 
2) Насл-насабига; 
3) Ҳуснига; 
4) Диѐнатига(ахлоқига-Ш.А.). 
Бу диѐнатлилик бирламчи билиниши кераклиги уқтирилади. Мазкур 
ѐндашувЮсуб Хос Ҳожиб ―Қутадғу билиг‖ ва Абдурауф Фитрат ―Оила‖ 
асарида ҳам айнан шундай тавсифланган. Уларнинг умумий фикрича, 
Диѐнатли инсон ҳалол бойликки,насл-насабликка ва чиройга эга бўла олади. 
Аммо, бугунги кунда оила қуришда номзоднинг мол-мулки ѐки насл-
насаблигига диққат қилиш устувор даражада кўзга ташланмоқда. Бунда оила 
асоси трансформациялашувида салбий хусусият устувор бўлаѐтганлигига дуч 
келамиз. 
Оила тарбияси тамойилларининг трансформациялашуви тарбиявий 
асосларининг сайқаллашуви, такомиллашуви ва тарбия самарадорлигининг 
ошишига хизмат қилиши керак. Бу жараѐн табиий ва мантиқи равишда 
кечиши керак. Негаки ҳозирги жамиятимиз жисмоний, ақлий, ахлоқий ва 
эстетик жиҳатдан юксак даражада тарбияланган шахсга эҳтиѐж сезмоқда. 
Бунинг учун ота-оналарнинг тарбиявий масаласини юксалтириб боришга 
эҳтиѐжи мавжуд. Шу маънода биз бу масалада қуйидагиларга эътибор бериш 
мақсадга мувофиқ,-деб ҳисоблаймиз: 
- Марказий Осиѐ мутафаккирларининг педагогик қарашларида оила 
тарбияси тамойилларининг трансформациялашувини чуқур ўрганиш; 
- Мазкур жараѐннинг оила тарбиясини такомиллашувидаги ўрнини 
белгилаш; 
- Ота-оналар ва катта ѐшли оила аъзоларини мутафаккирларнинг оила 
тарбиясига оид қарашлари ва тажрибалари билан кенг таништириб 
бориш. 

---

61 
Хулоса қилиб шуни айтиш жойизки, оила тарбияси, унинг таркиби, бола 
тарбияси жамият олдидаги вазифа бурчи, масъулият ҳиссини тарбиялашда, 
уни ҳаѐтда қўллай олиши учун замин яратилиши асосан оила аъзоларининг 
ва жамиятнинг зиммасида эканлигини ҳамиша ҳис этмоғимизни тақозо 
этади.