Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта махсус талим вазирлиги Тошкент архитектура қурилиш институти

2.
Кадастрнинг ҳуқуқий асослари
Ер ресурсаларини бошқарувга доир қонунчилик жиҳатлари мавжуд. 
Унда, ерга эгалик ҳуқуқи, уни муҳофаза қилиш, ҳуқуқий ҳолатлар, ер 
участкаларининг чегаларини аниқлаш - баьзида бу иш “кўчмас мулкни 
шакллантириш” деб юритилади ва шунга ўхшаш масалалар ёритилган. 
2.1.
Ер ва кўчмас мулкнинг ҳуқуқий ҳолати 
Шуни такидлаш керакки, кадастр жорий қилинган мамлакатларда ер ва 
кўчмас мулк ҳақидаги барча қонунлар код билан белгиланиб маьлумотлар 
банкида сақланади. Ундан ҳар ким ҳам фойдаланса бўлади. 
Бир қатор ривожланган мамлакатларда ер ва кўчмас мулкдан 
фойдаланиш жараёнини самарали бошқарув бўйича мавжуд қонунчилик 
жиҳатларнинг тўрт соҳаси бор: 
а) кўчмас мулк ҳақидаги қонун; 
б) ер ислоҳи ҳақидаги қонун; 
в) ер кадастри тузиш ҳақидаги қонун; 
г) маьнавий мулкни муҳофаза қилиш қонуни, яьни аҳборот ва ер 
эгасининг ҳуқуқини, шахсий ҳаёт даҳлсизлигини муҳофаза қилиш қонуни. 
Мулк ҳақидаги қонунларда фуқороларнинг ўзаро муносабатлари ёки 
улар билан мулк орасидаги муносабатлар аниқланади. 
Кўчмас мулк ҳақидаги қонунда ерга бўлган муносабатларнинг 
мувофиқлаштирилиши кўзда тутилган Кўп ҳолларда “ер ва кўчмас мулк” 

---

- 21 - 
иборалари ҳар ҳил маьноларни англатади. “Ер” деганда, табиат яратган ер 
сатҳи майдони тушинилади. “Кўчмас мулк” ибораси, инсон қўли билан барпо 
этилган бино, уй, иншоотлар, коммуникацияларга нисбатан қўлланилади. Бир 
қатор мамлакатларда ер - кўчмас мулкдир. У сотилиши, бошқа бировга ҳадя 
қилиниши, гаровга қўйилиши мумкин. 
Бошка мамлакатларда ер кодекси мавжуд бўлиб, унда ер ҳақидаги барча 
ҳуқуқий масалалар, кадастр тузиш тартиби, вазифалари белгиланган. Ундан 
ташқари ер ва кўчмас мулк муносабатлари ҳам кўрсатилган бўлади. 
Ер ҳақидаги қонунларда қуйидаги асосий талаблар ёритилади: 
- 
ер ҳусусияти, ерга эгалик ҳуқуқи, ерга эгалик шакллари; 
- 
шаҳсий мулк билан кўчмас мулк орасидаги тафовут; 
- 
ерга нисбатан мулкий, эгалик ва ундан фойдаланиш орасидаги тафовут, 
ундан ташқари ер эгалари, ижарачи, гаровга қарз олувчиларнинг ҳуқуқларини 
муҳофаза қилиш ; 
- 
ҳусусиятлари бўйича тўлиқ эгалик ҳуқуқига нисбатан бошқа бироз 
чекланган ҳуқуқларнинг мавжудлиги, масалан, бировнинг кўчмас мулкидан 
фойдаланишнинг чекланган ҳуқуқи (сервитут) га ўҳшаган ҳуқуқларнинг 
аҳборотлар рўйҳатида бўлишини таьминлаш; 
-
ердан фойдаланишга нибатан барча чекланиш шаклларининг рўйхати