Soibjon begmatov bastakorlar

Abul Faraj al-Isfahoniyning «Qo‘shiqlar kitobi»
Abul  Faraj  al-Isfahoniy  Eronning  janubida  joylashgan  Isfahon 
shahrida 897-yili tavallud topgan. 
Abul Faraj al-Isfahoniy butun o‘zining ijodida bir qator sohalarda 
ilmiy  izlanishlar  olib  borgan.  Xususan,  tibbiyot,  tarix,  falsafa, 
geografiya,  astronomiya  va  musiqa  bo‘yicha  30  dan  ortiq  risolalar 
yozib  qoldirgan.  Faoliyati  davomida  musiqaga  bag‘ishlangan  7  ta 
risola  yozgan.  Ularning  ichida  eng  mashhuri  «Qo‘shiqlar  kitobi» 
(«Kitab ul-ag‘ani») deb nomlangan bo‘lib, oldin yaratgan 6 ta kitobga 
kirgan  ma’lumotlarning  aksariyatini  qamrab  olgan.  6  ta  musiqa 
haqida kitoblarining nomlari quyidagicha: «Faqat qo‘shiqlar haqida 
kitob»,  «Tinglash  haqida  kitob»,  «Xonandalar  kitobi»,  «Mashhur 
xonandalar haqida kitob», «Kuy haqida kitob» va «Ashulalar haqida 
kitob». 
Abul  Faraj  al-Isfahoniy  ushbu  risolani  o‘zidan  oldin  yashab 
o‘tgan  bastakor  va  ijrochi  Is’hoq  Mavsuliy  kitobiga  asoslanib 
yozadi.  Qo‘shiqlarni  o‘tmish  xonandalar  talqinlaridagi  rivoji  va 
o‘zgarishlari,  turli  ijro  maktablari  va  uslublaridagi  ijrosini  VII–X 
asrlar  mobaynidagi  rivoji  kesimida  ko‘rsatib  beradi.  Risolada, 
asosan,  arablar  musiqiy  estetikasi,  musiqaning  ahamiyati  keng 
yoritilgan. Risola  tarkibidan  o‘rin  olgan  qo‘shiqlarda arablar,  ya’ni 
ko‘chmanchi  badaviylarning  qo‘shiqlari,  xalifalarni  madh  etuvchi 
marsiyalar, diniy-dunyoviy musiqalar o‘rin olgan. 
«Qo‘shiqlar kitobi»da musiqaning nazariy masalalari yoritilmagan, 
aksincha,  asosan,  amaliy  jarayon  ifoda  etilgan.  Risola  8  bobdan 
iborat.  Har  bir  bob  o‘z  tarkibiga  bir  nechta  qismni  qamrab  olgan. 

---

13
Ular  asosan  ocherklar  ko‘rinishidadir.  Kitob  tarkibidagi  qo‘shiqlar 
uch guruhga bo‘lingan: 
– birinchisi: quvnoq, harakatga ega bo‘lgan qo‘shiqlar; 
–  ikkinchisi:    nazokatli,  nozik,  ma’yus,  xijronli  kayfiyatni 
tarannum etuvchi qo‘shiqlar; 
–  uchinchisi:  mumtozlik  uslubiga  yaqin  bo‘lgan  qo‘shiqlar. 
Ularni  ijro  etish  uchun  ijrochida  yetarli  darajada  malaka  bo‘lishi 
talab etilgan. 
Risolada  arab  xalqlarining  musiqa  madaniyati  rivoji  qo‘shiqlar 
misolida  berilgan  bo‘lib,  eng  muhimi,  kasbiy  musiqaning  rivoji 
xususida tartibli ilmiy-amaliy ma’lumotlar bayon etilgan.