Soibjon begmatov bastakorlar

2.3. XORAZM BASTAKORLIK MAKTABI  
O‘zbekistonning yirik va o‘ziga xos vohalaridan biri
 Xorazmdir. 
Ushbu voha o‘zining qadimiyligi, azaldan madaniyat markazlaridan 
biri  bo‘lganligi,  yuksak  san’at  namunalariga  egaligi  va  albatta,  o‘z 
lokal jihatlari bilan alohida o‘rin tutib kelgan. Bunga X asrda Xivada 
faoliyat  olib  borgan  Ma’mun  akademiyasini  yorqin  misol  sifatida 
ko‘rsatish  mumkin.  Ushbu  vohada  bir  qator  allomalar  yashab  ijod 
etgan  va  o‘z  ijodlarida  musiqa  ilmiga  ham  katta  e’tibor  qaratgan. 
Jumladan,  Abu  Abdulloh  al-Xorazmiyning  «Mafotix  ul-Ulum» 
risolasi  bunga  misol.  XIX  asrga  kelib  Xorazm  tanbur  chizig‘ining 
yaratilishi  musiqa  san’ati  sohasining  yangi  sahifasini  ochib  berdi. 
Musiqa  bilimdoni  Komil  Xorazmiy  tomonidan  tanbur  chizig‘i 
ixtiro  qilinib,  Xorazm  maqomlari  va  Xorazm  dutor  maqomlari 
notaga  olindi.  Xorazm  musiqasining  tarixiy,  nazariy  jihatlari  aks 
etgan  «Xorazm  musiqa  tarixchasi»
1
  (Mulla  Bekjon  Rahmon  o‘g‘li, 
Muhammad Yusuf Devonzoda) yaratildi. 
Tarixdan  Xorazm  vohasi  o‘ziga  xos  ijro  uslubi  bilan  boshqa 
vohalardan  ajralib  turadi.  Bunda  vohada  ommalashgan  musiqiy 
cholg‘ular,  cholg‘u  va  aytim  yo‘llarining  lokal  xususiyatga  egaligi 
ahamiyatlidir.  Xorazm  musiqa  merosi,  har  biri  alohida  yo‘nalish 
bo‘lgan  hamda  rivojlanish  jarayonida  bir-biri  bilan  uyg‘unlikda 
1
 Mulla Bekjon Rahmon o‘g‘li, Muhammad Yusuf Devonzoda. Xorazm 
musiqa tarixchasi (M., 1925). – T., 1998. 

---

66
shakllanib rivojlangan uch tarmoq, ya’ni xalq musiqasi, dostonchilik 
yo‘llari va maqom san’atini tashkil etadi. 
Xorazm xalq musiqa merosi boy an’analarga ega bo‘lib, xalqona 
kuy,  qo‘shiq  va  laparlari  bilan  boshqa  vohalardan  ajralib  turadi. 
Xorazm vohasining barcha musiqiy sohalariga o‘z ta’sirini o‘tkazgan 
doston  yo‘llari  esa  o‘zining  salobatliligi,  ijroviy  jihatlariga  egadir. 
Dostonlar,  odatda,  qadimda  ko‘chmanchi  va  o‘troq  xalqlar  ijro 
amaliyotida  shakllanadi.  Bu  ham  badiiy  ijodning  bir  ko‘rinishi. 
Dostonlar  tarixdan  xabar  beruvchi  xalqning  og‘zaki  (keyinchalik 
yozma)  ijodiyotidir.  Xorazmda  doston  ijrochiligi  juda  keng 
ommalashgan  va  shunga  qarab  uning  ijrochilari  ham  xalq  orasida 
o‘z mavqelariga ega. Xalq tomonidan ardoqlanib, ko‘p xususiyatga 
egaligini nazarga olib ularni «baxshi» deb yuritiladi. 
Xorazm  doston  ijrochiligida  dong  taratgan  baxshilar  ko‘p. 
Jumanazar baxshi, Bola baxshilar shular jumlasidandir. 
Bola baxshi nomi bilan el orasida dovrug‘ topgan doston ijrochisi 
Qurbonnazar Abdullayevdir.