O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi mirzo ulug„bek nomidagi o„zbekiston milliy universiteti

 
 
 
 
Bilib qo„ygan yaxshi! 
Smog
(ing.smoke-tutun+fog-tuman), 1) atmosfera havosidagi chang 
zarralarining tuman tomchilari bilan birikmasi. 2) havoning kо‗zga 
tashlanib turgan, odatda, sog‗liqqa ziyon yetkazadigan ifloslanishni 
ifodalovchi atama. Hо‗l (London tipidagi) S.-gazsimon ifloslovchilar 
(asosan, oltingugurt angidridi), chang zarrachalari va tuman 
tomchilaridan iborat aralashma hamda fotokimyoviy (Los-Anjeles 
tipidagi quruq) S.farqlanadi. Bu yerda asosiy zaharli kompanent –ozon, 
boshqa komponentlar – azot hamda oltingugurt va sh.k.larning 
birikmalari. 
Q.- Fotokimyoviy smog.

Bilib qo„ygan yaxshi! 
Fotokimyoviy smog
(fotokimyoviy+ing. smoke-tutun+fog-tuman), 
havodagi ifloslovchi moddalarning quyosh nuri ta‘sirida parchalanib 
va о‗zgarib, boshqa moddalar hosil qilishi tufayli sodir bо‗ladigan 
ikkilamchi (kumulativ) ifloslanish. Quyoshning qisqa tо‗lqinli nurini 
yutib о‗zida tо‗plagan ifloslovchi moddalarning atom va molekulalari 
junbushga kelib, о‗zaro ta‘sirga kirishadi va turli о‗zgarishlarga 
uchraydi. F.s.da asosiy oksidant ozon (oksidlovchilarning 90-95%), 
undan keyingi о‗rinda turli azot oksidlari, azot kislotasi, atsetilnitrat 
peroksidi turadi. F.s.ning paydo bо‗lishi va turg‗unligiga 
atmosferaning pasayuvchi inversiyasi, quyosh nurlanishi hamda 
havoning sanoat va transport tashlama gazlari bilan kuchli ifloslanishi 
ta‘sir qiladi. F.s. birinchi marta о‗tgan asrning 40-yillarida Los-
Anjeles (AQSH)da kuzatildi. 1952-y. London shahri ustida yuzaga 
kelgan F.s. 4 mingdan kо‗proq, 1963-y. Nyu-Yorkda bо‗lib о‗tgan 
smog esa 400 chamasi kishilarning hayotdan kо‗z yumishiga sabab 
bо‗ldi. 

---

73