R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

m atndan, biriktiruvning valentlik imkoniyati yoki boshqa nutqiy
om illardan a y o n bo‘lib turadi.
Qiyoslang: 
1. Aqlli bolalar, qizlar.
qizlar 
bolalar
Aqlli
2. Gulli chit, tufli
chit, tufli
I
G u lli
Sifatlovchi va sifatlanmish izofa shaklida — sifatlanmish-
sifatlovchi ko ‘rinishini olgan bo‘lishi mumkin: 
majrtuni gumroh,
cievonai Mashrab, oynai jalton va boshqalar. Bunday birikuv o ‘zbek
nutqi nuqtayi nazaridan sifatlovcliili birikma sifatida qaralmaydi.
Sifatlovchi va sifatlanmish 
tobelanishida sifatlovchining
birikuv om illari M JSh tartibida t>o‘ladi. Chunki sifatlovchi maxsus
k o ‘rsatkichlarsiz tobe a ’zo maqomini egallaydi. Shu boisdan unda
shakliy omil o ‘ta kuchsizlanadi. Sifatlovchi va sifatlanmish orasiga
s o ‘z kiritish, 
ularni bir-biridan uzish imkoniyati bo‘lmaganligi,
bog'lanishda sintaktik pozitsiya ustuvor ahamiyatga ega bo'lganligi
b o is joylashuv omili faollashadi. Birikuvda ma’noviy omil birinchi
362

---

o ‘rinda bo‘ladi. U n in g jo y la s h u v omilidan ustunligi birikuvchi
unsurlarning ma’noviy m u v o fiq lig i har doim ham ahamiyatli bo'lib
qolishi bilan belgilanadi.
Qaratuvchi aniqlovchi- Qaratuvchili birikmada qaralmishdan
anglashilayotgan pred met 
y o k i predmet tasawuridagi narsaning
qaratuvchidan anglashilgan narsa/shaxsga mansublik, tegishlilik
kabi daxldorligi anglasliiladi. Qaralm ish vazifasidagi so'zning lisoniy
valentligida qaratuvchi to‘ ldiradigan qaram bo'lgan b o ‘sh o ‘rin