R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

albatta, qo‘llanadi. B o s h q a hollarda qaratuvchining q o ‘llanishi
nutqiy ortiqchalikni keltirib chiqaradi.
Um unan, qaratuvchining q o ‘llanmasligi quyidagi hollarda yuz
beradi:
1) 
qaratuvchi v a z ifa sld a
o ‘zlik olmoshi qo'llanishi lozim
bo‘ lganda: 
Halim o ‘rtoqlarrga x a t jo ‘natdi;
363

---

2) qaratuvchidan anglashilgan ma’no oldingi gaplardan ma’lum
b o clib turgan bo‘lsa, usltibiy ortiqchalikdan qochish maqsadida:
l.Aden ( mening) sevgan qizimga uylandim. (Mening) Xotinimning
o ta si savdogar edi;
3) t a ’kidlash lozim ko‘rilmaganda: 
Bog'imia anoriin bor.
S o ‘z 
v a
gap kengaytiruvchilarining muvofiqlashuvi va farqlanishi
So‘ z kengaytiravchisi — so‘z semantik imkoniyatidagi bo‘sh
o ‘irinni to'idiruvchi aktant. Aktant nutqiy gaplar tarkibida so‘z
birikm asin i hosil qiladi. Bu birikuvlarda bo‘sh o ‘rni to‘ldirilayotgan
(biriktiruvchi) so‘z hokim so‘z, 
bo‘sh o‘rinni to‘ldirayotgan so‘z
t o b e socz sifatida namoyon bo'ladi. Masalan, 
qizil ohna birikuvida
q iz il s o ‘zi olma so‘zi zamiridagi ma’noviy mohiyatning «belgi»
m a ’no 
bo‘lakchasini muayyanlashtiruvchi aktant bo‘lib, 
olma
soÄziga «xizmat qilayotgariligi» bois unga tobe 
unsur maqomida
b o Äladi. Demak, biror so ‘zga tobelanib kelayotgan so‘z 
bo'sh o'rinni
to'idiruvchi, aktant atamalari bilan vuritiladi. Aktantlar nutqda,
an ’ anaWy tahlil usullari asosida aytganda, 
ega, hol, to'idiruvchi,