R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

(kitob), (opa), (uy) , ( y ig ‘i) va boshqa so'zlar t a ’sirida ekanligini
nazariy yo‘1 bilan a n iq la y d i va shu asosda qaratqich kelishigining
rnohiyatini ochadi.
27

---

N azariy o ‘ rganish jarayonida til liodisalarida zoliiriy (nutqiy)
va b o t in iy (lisoniy) jihat farqlanadi. Har bir bírlik yondoshlari bilan
o ‘z a ro
munosabatda o'rganiladi, ularga tizimiy yondashiladi.
M a s a la n , vuqoridagi misolning birinchisida 
( Gulnoraning kitobí)
q a ra tq icli kelishigining «qarashlilik», ikkinchisida 

opast) «mansublik» nutqiy (xususiy) ma’nolari voqelangan. Biroq
q a r a tq ic h kelishigi shaklining barcha qo'llanishi ucliun umumiy
jihat — «oldingi ismni keyingi ismga tobelash» ma’nosi bevosita
kuzatishd a berilmagan va lisoniy aliamiyatga ega. Bu umumiyiik
yu q orid agi misollarda 
«Gulnora s»‘zining opa so‘ziga qaratuvchilik
m u n osab atin i ifodalash», ikkinchisi « 
Gulnora so‘zining kitob
so‘z ig a
qaratuvchilik munosabatini ifodalash» tarzida bevosita
ku za tish g a chiqqan, sezgi a’zosi bilan his qilinadigan qiymat kasb
etib 
xususiylashgan. Empirik tilshunos har bir birlikni alohida-
alohid a 
tekshiradi. Masalan, 
[a] unlisini boshqa unlisiz, biror
z a m o n y o k i kelishik shaklini boshqasidan ajratib, uzib o ‘rganadi.
N a za riy
o‘rgan ish bosqichida esa ular o‘z tizimdoshi bilan
y a x litlik d a tahlil etiladi. Har bir birlikning, deylik, unliiiing, boshqa
tizim d o sh i bilan o‘zaro munosabatida namoyon boiadigan belgisi