|
Gender o‘xshashligi
Xar vaqt va madaniyatlarda insonlarning tarqalgapn
klassifikatsisi odamlarning erkak va ayollarga
bo‘lininshi V.A.Geodakyan teoriyasiga ko‘ra evolyusion
nuqtai nazariyasiga ko‘ra, jinslarning defferensiatsiyasi
ularning mutaxasisligi bilan bog‘liq va ularning
maqsadi, yashash joyiga moslashish va tirik qolish
xisoblanadi. Jinsiy demorfizm ayollar va erkaklar
orasidagi psixologik farqlarda aniqlanadi. SHunday qilib
erkaklarda analitik ong yaxshi rivojlangan, ayollarda
esa-intuitiv, shakliy va xissiy. Ayol stress xolatida unng
sabablariga bog‘lanadi, erkak esa ulardan uzoqlashadi,
boshqa muamollarga bog‘lanadi.
Ayol va erkaklar o‘zining ximoya mexanizmlari bilan
farqlanadi, Erkaklar ko‘rinishga moil, ayollar-inkorga.
Oxirgi kunlarda ilmiy adabiyotlarda bir necha martta
jinsiy va gender xususiyatlarni, jinsiy va gender
o‘xshashlikni farqlashlik, zarurlik masalalari qo‘yoilgan.
“Psixologlar gender terminini ishlatishnilozim
topishadi. Va shu bilan ayollar va erkaklar o‘rtasidagi
farqni, madaniyat orqali ifodalashadi. “Jins” so‘zi aniq
biologik so‘zi bilan bog‘liq”. Gender o‘z nuqtai
nazariyasidan insonning sotsial, psixologik o‘rnini
ko‘rsatadi, maskulinnost va femininnost nuqtai
nazaridan.
Ikki ko‘rsatkich- maskulinlik va feminlik 4ta gender o‘xshashligini tashkil etadi:
Maskulinlik
Feminlik
Androgen
Nodifferensial
Adabiyotlarda ular, maskulinnost va
femininnost komplekslari odamning
adaptatsiyasi bilan bog‘liq, qarama qarshi
ma’lumotlar bor. Psixologik sog‘lom shaxs,
erkaklarni fikriga ko‘ra aniq ifodalangan
maskulin xarakteristikalariga ega bo‘lishi shart.
Ayollarga esa psixologik adaptpsion shaxs
femininnost deb xisoblanadi.
Bir qator tadqiqotlar natijasi androgyny ruhiy
salomatligiga ekvivalent emas, lekin salbiy
mardlik erkaklar da va ayollarda ham g‘am
belgilari bilan bog‘liq ekanligini ko‘rsatdi.
Psixopatoloya erkaklar va ayollarda erkeklik
korsatkichi kamligi bilan bog‘liq, va nazokat
faqat erkaklar o‘rtasida qayg‘uning bir sifatidir.
Bilish mumkinki erkeklik va ayollikning barcha
kombinasiyaları uchun, erkaklar va ayollarning
ruhi bir ongli sifatida integratsiya qilinib, bu
xususiyatlar birikmasi o‘zgartirilishi mumkin ,
biologik jins xususiyatlariga tegishli va, behush
belgilari, va inson hayotining turli davrlaridada
birlashtirish turiga va individual moslashish
bilan munosabatlar sifatida ozgarishi mumkin.
Taxminlarga ko‘ra, o‘sayotgan yoshda, kuchli farq tendensiyasi
kuzatiladi, ya’ni erkaklik va nazokatlilik xususiyatlari o‘smirlar idrokida
o‘zlari va qarama-qarshi jinsdagi shaxs haqida buyuk farq, bir xil jinsdagi
shaxs rasmida va ta’rifida kuzatilgan bo‘lishi kerak.
Bizga ma’lum bo‘lgan bugungi natijalar, faqat o‘smirlar uchun ma’lum bir
namuna sifatida, chegaradan chiqmaydigan psixik va somatik o‘sishdir.
Asosan bu kichik guruhda erkeklik va ayollik hususiyaylari differensiyasi
va ularning qisman integrallashuvi kuzatiladi. Bu taxminlar o‘smirlarda
ko‘rmoqchi bo‘lgan "Konvertatsiya" hususiyaning yoqolishi kechikishiga
asoslangandir.
Muayyan empirik tadqiqotda ko‘rsatilishicha (Harlamenkova NIMA,
Stodelova TS, 2002) balog‘at yoshidagi qizlarda adaptiv rivojlantirish, o‘z
vaqtida nafaqat gormonal va tana o‘zgarishlari bilan, balki boshqa jins
bilan konstruktiv munosabatlarni rivojlantirish bilan bog‘liq. O‘smirlarning
rivojlanish bosqichiga mos ravishda keyingi integratsiya xususiyatlari,
qarama-qarshi biologik jins elementlari bilan erkaksiz va nazokatlilikni
farqlash differensiysi aniqlangan.
O‘g‘il bolalardan farqli o‘laroq qizlarning ko‘pchiligi uchun, ayol
nazokatli ko‘rinadi va erkak tasviri ko‘proq erkak sifatida ko;riladi, biroq
ayol jinsida bu hususiyatlar ko‘proq ko‘riladi.
Aftidan, bu jismoniy va ruhiy o‘zgarishlar
tajribasi boshqa odamning bilim tajribasi
bilan ko‘proq tahlil etilishi lozimdir. Bu
xususiyat, ammo, bu yoshda normal va
adaptiv rivojlantirish uchun xarakterli
bo‘lgan namuna qismi uchun xarakterlidir.
Qachon ota-ona o‘rtasida jinsiy kechikishlar
yoki munosabatlarda muammolar kuzatilsa
qizlar o‘sish qatlamida sekinlashuv
kuzatiladi (ya’ni, bir beqaror nazorat xatti
bilan birlashganda salbiy hissiyotlar kelib
chiqishi. Har qanday holatda ham, qizlar va
ayollar bu ikki guruh uchun tipik
defeminizatsiya masculizasiya ko‘rsatkichi
bilan bog‘liqdir.
Aytish mumkunki, qiz bolaning jinsiy
o‘zgarish vaqtidagi to‘g‘ri rivojlanish yo‘li
uch faza orqali ko‘riladi; birinchisi - erkaklik
va nazokatlilik xususiyatlari da Men
obrazining deferensiyalanmashuvi, ikkinchi
bosqichi - giperdifferentsiatsiya, uchinchi
bosqichi – ularning Men shaklida
integratsiyalashuvi.
Balog‘at davri davomida o‘g‘il bolaning adaptiv rivojlanishi ham bir xil omillar
bilan belgilanadi. Faqat qizlar guruhida, vs o‘g‘il bolalarda ham o‘zlari va qiz /
ayol idrok kam farqli haqidagi fikrlar ham erkaksiz va nazokatli xususiyatlar
kontrastini kuzatiladi. SHu bilan birga, bu holda jinsiy va ruhiy kechikishlarda
rivojlanish buzilgan bo‘ladi.
O‘g‘il bolalar uchun ayolni erkaklarga xos xususiyatlarga moyil qilinishi
kuzatiladi. Bu hodisani tushuntirish maqsadida, bu hodisa jamiyatning
masculinization oqibati va erkaklar va ayollar o‘rtasida jinsi o‘rnining
aralashtirish, deb taklif qilindi. Qo‘shimcha o‘rganish talab gipotezasi sinov
qilish uchun, yosh erkaklar (17-18 yosh) guruhida bir sinov "Inson-rasm"
yordamida o‘tkazildi. Bu yigit rasm sezilarli darajada o‘zgarar ekan. Ayollar har
bir tasvir tanlangan klasterlari eril ko‘proq ayol xususiyatlarini o‘z ichiga oladi.
Bu ayollar, o‘smir o‘g‘il gipermaskulinizatsiya, degan xulosaga edi balki juda
ko‘p ijtimoiy bir ruhiy hodisalar va bola rivojlanishining o‘ziga xos jihatlari kabi
hisoblanadi. Bu o‘g‘il ob’ekt (- odipal ob’ekt aniqlash, kechikish va genital
bosqichlarida otasiga, rivojlanish preoedipal bosqichlariga aniqlash ob’ekti edi
onasi o‘rniga,) aniqlash bir o‘zgarish, deb ma’lum. Tashqi ko‘rinishiga ko‘ra,
quyidagi tarzda amalga oshiriladi ob’ekt, aniqlash bir plastik o‘zgarishi bilan
bog‘liq ayollar erkaklarga xos xususiyatlar huquq va imkoniyatlarini
kengaytirish: ona bilan aniqlash - uning otasi bilan aniqlash - onasi va otasi bilan
aniqlash orqali olib boriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
