|
Xarid haqida qaror qabul qilish jarayonining bosqichlari
Ilg‘or kompaniyalar doimiy ravishda iste’molchilar tomonidan tovar
haqida ma’lumotlar yig‘ish, savdo markasini tanlash, mahsulotdan foy-
dalanish va hatto uni yo‘q qilish jarayonlarini tadqiq qilish bilan
shug‘ullanadilar. «Honda» ning muhandislari mahsulotlar solingan sum-
kalarni o‘z avtomobillari yukxonasiga joylashtirish (yuklash) jarayonini
video tasmaga yozib oldilar va iste’molchilarning harakatlarini eng mayda
holatigacha ko‘rib chiqib, konstruksiyaga zarur o‘zgartirishlar kiritdilar.
«Quicken» - moliyaviy dasturlarni ishlab chiquvchi kompaniyaning «Intuit»
xodimlari o‘z tovarlarining yangi sotib oluvchilarining har bir xatti-
harakatlarini yuzaga kelgan murakkabliklari bilan qayd etgan holda
kuzatdilar. Benson Shapiro va uning hamkasblari kompaniyalarni
«buyurtmalar bilan qadrlash» tovarga buyurtma berish jarayonida yuz
beradigan yoki yuz berishi mumkin bo‘lgan hamma narsaga e’tibor
qaratishga chaqiradi.
Marketolog tovarni xarid qilish jarayoni bosqichlarini qanday aniq-
laydi? U o‘zini xaridorning o‘rniga qo‘yib ko‘rishi (introspeksiyalar metodi)
182
yaqindagi xaridorlardan ularni ushbu tovarni sotib olishni rejalashtirayotgan
iste’molchilardan xaridning bo‘lg‘usi jarayonini tasvirlab berishini so‘rashi
vanihoyat, xaridorlar xaridning ideal jarayonini tasavvur qilishlari bilan
qiziqishi mumkin. Ushbu metod- lardan har biri yaratilayotgan xarid
jarayoni bosqichlariga yangi-yangi
«rang» beradi.
Iste’molchining tovarga nisbatan tabiatini tadqiq qilish turlicha
nomlanadi: iste’molchilik tizimi manzarasini tuzish, xaridorlik faoliyati sikli,
xaridorlik ssenariysi. Tadqiqot obyekti iste’molchilik faoliyatining, masalan,
yuvish, to‘yga tayyorgarlik, avtomobil xarid qilish kabi turlari bo‘lishi
mumkin. Oxirgi holatni ko‘rib chiqamiz. Avtomobil sotib olish harakatlari
mashina tanlash, xarid uchun pul qidirish, sug‘urtani rasmiylashtirish,
aksessuarlar xarid qilish kabi bir yo‘la bir necha turlari bilan bog‘liq.
Professor M.Shouni ushbu harakatlarning hammasini birlashtirib bozorga
taalluqli iste’molchilarga, bu harakatlarni amalga oshrishda yordam beruvchi
firmalarni esa “metavositachilar”, deb qaraydi. Bir metavositachiga misol
sifatida Edmunds. com.web-saytini ko‘rsatish mumkin. Edmunds.com. sayt
avtomobillar va yondosh xizmatlar bo‘yicha oldindan olinmagan, obyektiv
ma’lumotlarni taklif qiladi. Ular quyidagicha ishlaydilar:
Edmunds. com.da taqdim etilgan har qanday avtomobillar uchun
foydalanuvchilar modelning o‘ziga xos xususiyatlari, sifati va dillerlar
narxini bilishi mumkin. Bir necha marka va modelni tanlash bilan cheklanish,
mashinalarni
parallel
taqqoslash
mumkin.
Sayt
orqali
ishlab
chiqaruvchilarga, maxsus iste’molchilarga atalgan va tanlangan avto-mobillar
haqida axborotlar bilan risolalarni buyurtma berish mumkin.
Yordam uchun turli avtomobillar egalari Edmunds («Edmunds Town
Hall») ga murojaat qilish mumkin. Bu yerda turli kompaniyalar haqida salbiy
fikrlar bilan saytlarga ilovalar ham topishi mumkin. Tez orada
foydalanuvchilar uchun bir yo‘la bir necha markadagi avtomobil- larning
«haydovchilarini testdan o‘tkazish»ga yozilish imkoniyati bo‘la- di, ularga
Edmunds va CarMax, Avto Nationalning sherik kompaniyalari va boshqalar
homiylik qiladi. Xaridorlar mashinani bemalol, erkin ko‘zdan kechira
oladilar. Bunday testlashtirishning vaqti, joyi va ishtirokchilari oldindan
belgilanadi, chunki xaridorlar aynan o‘zlariga zarur modellarini sotib
olishlariga
ishonsa
bo‘ladi.
Mashinaning
markasini
aniqlagach,
foydalanuvchilar zarur model va modifikat- siyalarni tanlashlari mumkin.
Hammasi yakunlangach, “Edmunds” dan (National-Bank orqali) mashina
sotib olish uchun kredit olish, servis kafolatni uzaytirish (Warranty Gold
yordamida avtomobilni sug‘urtalash(GEICO kompaniyalarida), qolgan pulga
esa aksessuarlar sotib olish(J.C.Whitney dan) mumkin.
Olimlar tomonidan mashina sotib olishning tabiiy, besh bosqichni o‘z
ichiga oluvchi modeli ishlab chiqilgan: muammoni tushunib yetish,
axborotlar qidirish, variantlarni baholash, xarid haqida qaror va sotib
olingandan keyingi reaksiya tabiiyki, xarid jarayoni bevosita tovar sotib
183
olishdan ancha oldin boshlanadi, uning oqibati esa sotib olish aksi yuz
bergandan keyin ancha vaqt o‘tib paydo bo‘ladi.
Xarid jarayoni modeli uning bosqichlari izchil davom etishini ko‘zda
tutadi.
1.
Muammolarni anglab yetish.
2.
Axborotlarni qidirish.
3.
Variantlarni baholash.
4.
Xarid haqida qaror.
5.
Xaridga reaksiya.
Do'stlaringiz bilan baham: |
