Xxi asr haqiqatdan ham axborotlashgan jamiyat asri deb tan

2.1.1. Radio to‘lqinlar diapazonidagi aloqa tizimlari 
Radiorele liniyalar (RRL) asosan detsimetrli va millimetrli ya'ni 
to‗lqinlar to‗g‗ri ko‗rinish jarayonida ishlatiladi. Ular har 50 kilometrli 
masofada balandligi 50-70 metrli minoralarda joylashgan retranslyator 
zanjirlaridan tashkil topadi (2.2 – rasm). Agar antennalar minoralari 
balandroq ko‗tarilsa, u holda retranslyator uchastkalari orasidagi 
masofani 70…100 kilometrgacha uzaytirish mumkin. Radiorele 
liniyalari yordamida katta masofalarga (12500 kmgacha) juda ko‗plab 
telefon kanallari (300… 1920 tf kanali) hosil qilinadi 
2.2 - rasm. Radioreleli liniyalarning tuzilishi 

---

Radioliniyalarining yuqorida qayd etib o‗tilgan afzalliklaridan 
tashqari ular bo‗yicha uzoq masofalarda joylashgan harakatdagi 
manzilgohlar bilan ham bog‗lanish mumkin. Bundan tashqari yuqori 
tezlikdagi aloqa yordamida ommaviy axborotlarni (televideniya va 
radioeshittirish) uzatishni tashkil etish mumkin. 
Radioliniyalar bir qancha afzalliklarga ega bo‗lishi bilan birga bir 
muncha kamchilliklardan ham xolis emas, bular quyidagilar:

aloqa 
sifatini 
yomonligi, 
radioliniyalar 
bo‗yicha 
uzatilayotgan 
ma'lumotlar 
uzatilayotgan 
muhitga 
va 
tashqi 
elektromagnit ta'sirlar ostida bo‗ladi; 

kichiq tezlik; qisqa to‗lqinlar va undan yuqori to‗lqinlarda 
elektromagnit muvofiqlashuvining uncha yuqori bo‗lmaganligi; 

uzatuvchi va qabul qiluvchi uskunalarning murakkabligi; 

uzatish tizimlarining polosa diapazonining qisqaligi va h.z. 
Hozirgi paytda radioliniyalar asosida harakatdagi mobil aloqa 
tizimlari keng rivojlanib bormoqda. 
Bunday liniyalarni aloqa, televideniya, radio eshittirish kabi 
tarmoqlarda qo‗llash mumkin. Bu liniyalar radioliniyalarga qaraganda 
tashqi t'sirlarga kamroq ta'sirchandir shuning uchun ular orqali sifatli 
aloqa tashkil etish mumkin. 
Yo‗ldoshli aloqa liniyalari (YAL) radiorele liniyalari singari 
santimetrli to‗lqin uzunliklarida foydalaniladi. Yo‗ldoshli aloqa 
liniyalarining ishlash prinsipi Yerning sun'iy yo‗ldoshida joylashgan 
aloqa uzatish vositalaridan signallarni retranslyatsiya qilib olib boriladi. 
Yerning sun'iy yo‗ldoshi radiorele liniyasiga o‗xshagan retranslyator, 
faqat u juda ham yuqori masofada joylashgan. (2.3 – rasm.) 
2.3-rasm. Sun‘iy yo‗ldoshli aloqa tizimining tashkil etilishi 

---

Yo‗ldoshli aloqa liniyalari yordamida olis masofalarga ko‗p kanalli 
aloqani tashkil etish mumkin. Buning uchun geostatsinar orbitaga ya'ni 
36000km balandlikda Yernining aylanish tezligida Yerning sun'iy 
yo‗ldoshi harakatlanadi u 24 soat ichida Yerni bir marotaba aylanib 
chiqadi. Bu holatda 3 ta Yerning sun'iy yo‗ldoshi 120
o
burchak ostida 
aylanganda butun Yer yuzasi bo‗yicha aloqa tashkil etish mumkin. 
Yo‗ldoshli aloqa liniyasi orqali birinchi navbatda televideniya, 
gazeta polosalarini uzoq masofalarga uzatish imkoniyatini beradi. 
Bunday liniyalarning afzalliklaridan biri uzatilayotgan informatsiyalarni 
uzoq masofaga va keng zonalarga uzatish. Kamchiliklardan biri fazoga 
chiqariladigan Yerning sun'iy yo‗ldoshining qimmatliligi va bu aloqa 
tizimi yordamida dupleks telefon aloqasini tashkillashtirishda bir 
muncha qiyinchilar mavjudligidir. 
Yo‗naltiruvchi aloqa liniyalarining afzalliklardan biri signallarni 
uzatishda talab etiladigan sifatli va yuqori uzatish tezligi hamda oxirlash 
uskunalarining oddiy bo‗lganligi bilan farqlanadi. Kamchiligi esa 
bunday liniyalarni qurish hamda bu liniyalarning texnik foydalanishiga 
ketadigan kapital xarajatlarning kattaligi va aloqani tashkil etish uchun 
uzoq muddat kerakligidir. Aloqa liniyalari va radioliniyalarni bir biri 
bilan taqqoslaydigan bo‗lsak ular bir - birini to‗ldirib turuvchi va shu 
asosda global masalalarni yechish uchun ishlatish lozim bo‗lganligidir. 
Hozirgi paytda aloqa liniyalari bo‗yicha o‗zgarmas tok 
signallardan tortib optik diapazon chastotalarigacha uzatish mumkin, 
bunda to‗lqin uzunliklari 0.85 mkm dan bir necha yuz kilometrgacha 
boradi. Bugungi kunda qo‗llanilayotgan aloqa liniyalari 3 turga bo‗linadi 
- kabelli liniyalar (KL), havo orqali o‗tgan aloqa liniyalar (HOO‗AL) va 
optik tolali aloqa liniyalari (OTAL). Kabelli va havo orqali o‗tuvchi 
aloqa liniyalar – simli liniyalar bo‗lib, ularda yo‗naltiruvchi sistemani 
o‗tkazgich - dielektrik tashkil qilsa, optik tolali aloqa liniyalarda 
yo‗naltiruvchi sistemani dielektrik to‗lqin o‗tkazgichlar, ya'ni turli xil 
sindirish ko‗rsatkichlarga ega bo‗lgan dielektriklar tashkil etadi. 
Simli aloqa liniyalari asosan kGs, mGs chastotalar diapazonida 
ishlatiladi. Kabelli liniyalar bo‗yicha sifatli va halaqitlarga bardoshli 
bo‗lgan sifatli ko‗p kanalli aloqani uzoq masofalarga tashkil etish 
mumkin. Hozirgi paytda simmetrik va koaksial kabellar shaharlararo, 
shahar, qishloq, mintaqaviy va lokal tarmoqlarda keng qo‗llanilmoqda. 
Havo orqali o‗tgan liniyalar aloqa tarmoqlarida 30-40 yillarda keng 
ko‗lamda qo‗llanilgan, ammo ularning kichiq o‗tkazuvchanlik qobiliyati 

---

(12ta TCh kanallar) va xalaqitlarga bardoshligi kichiq bo‗lganligi, 
zanjirlar orasida o‗zaro ta'sirlar katta bo‗lganligi, atmosfera muxitlariga 
ta'sirchan bo‗lganligi uchun ular mintaqaviy va qishloq tarmoqlarida 
qo‗llanmoqda. 
Optik tolali aloqa liniyalari (OTAL) asosan mikro to‗lqin 
diapazonida (λ=0.8…1.55mkm) optik kabellarda yorug‗lik signalarini 
uzatish uchun qo‗llaniladi, bunday liniyalarning kelajagi porloq.