Urganch davlat universiteti c h I z m achilik

 

---

49 
 
 
35-shakl. Qo‟shimcha ko‟rinishning hosil bo‟lishi 
 
A
strelka bo‟yicha ko‟rinish va 
B
strelka bo‟yicha ko‟rinishlarni o‟z tarkibiga 
olgan. Chizmada mahalliy ko‟rinishlarni farqlash oson bo‟lishi uchun strelkalar
detalning qaralayotgan elementiga yo‟naltiriladi va harflar bilan belgilanadi. 
Mahalliy ko‟rinishlar chizma qog‟ozining bo‟sh joyida va ularning ustiga “
A
” 
ko‟rinishidagi harfli yozuv bajariladi. Mahalliy ko‟rinish detal elementining 
to‟liq (
A
) yoki uzish chizig‟i bilan chegaralangan qisman (
B
) tasvirini aks 
ettirishi mumkin. 
Qo’shimcha ko’rinish – 
asosiy proyeksiya tekisliklaridan hech biriga 
parallel bo‟lmagan ixtiyoriy vaziyatdagi tekislikka proyeksiyalash orqali hosil 
qilinadi.
Qo‟shimcha ko‟rinishlardan buyumlar yoki ularning elementlari asosiy 
tekisliklarga o‟zgarib proyeksiyalanadigan hollarda foydalaniladi.
35-shaklda detal og‟ma elementiga parallel bo‟lgan ikkita qo‟shimcha 
proyeksiya tekisliklarida qo‟shimcha ko‟rinishning hosil bo‟lishi tasvirlangan. 
Og‟-ma 
elementning 
qo‟shimcha 
proyeksiya 
tekisliklaridagi 
tasviri 
bajarilganidan keyin shu tekislik frontal proeksiyalar tekisligi bilan to‟liq ustma-
ust tushgunicha bura-ladi. Tasvirdan ko‟rinib turibdiki, bu yerda ikkita
variantda qo‟shimcha tasvir hosil bo‟lishi mumkin. Ulardan qaysi birini tanlash
maqsadga muvofiqligini aniqlash uchun keyingi tasvirga murojaat qilamiz (36-
shakl).
36-shaklda tasvirning to‟rtta varianti ko‟rsatilgan. 35-shakl, 
a
dan ko‟rinib 
turibdi-ki, ustdan ko‟rinishda detalning bir qismi o‟zgarib tasvirlanadi. Bunda 
detalning geometrik shakli va o‟lchamlari o‟zgarib tasvirlangan. 34-shakl, 
b, c
va 

---

50 
d
larda detalning o‟zgargan qismi o‟rniga uzish chizig‟i orqali chegaralangan 
qo‟shimcha ko‟rinishlar keltirilgan. Chizmada qo‟shimcha ko‟rinish bosma harf 
bilan belgilanadi va predmetning qo‟shimcha ko‟rinish bilan bog‟liq tasviri 
tarafga qarash yo‟nalishini ko‟rsatuvchi mos harfiy belgili strelka qo‟yiladi (34-
shakl,
b, c
da 
A
). Agar qo‟shimcha ko‟rinish mos tasvir bilan bevosita 
proyeksion bog‟lanishda joylashgan bo‟lsa (34-shakl, 
d
), ko‟rinish ustiga strelka 
va yozuv bajarilmaydi. 
Qo‟shimcha ko‟rinishni berilgan predmetning asosiy ko‟rinishida qabul 
qilingan vaziyatini saqlagan holda aylantirib tasvirlashga ham ruxsat qilinadi. 
Bunday holda ko‟rinishni harfiy belgilashga shakldagi qo‟shimcha 
grafik belgi qo‟yiladi (36-shakl, 
c
).
Ko‟rib chiqilgan variantlardan o‟qish va bajarish uchun eng qulayi sifatida 
26-shakldagi 
d
variantni ko‟rsatishimiz mumkin.