A. A. Q od irov t ib b iy o t

N i z o m i y A r u z i y S a m a r q a n d i y , N o d i r h i k o y a t l a r , G ' a f u r G ' u l o m n o m i d a g i
a d a b iy o t v a s a n ’at n a s h r iy o t i, T o s h k e n t , 1 9 8 5 - y . 1 2 -b e t .
10

---

va u lar b ilan o ‘zini m uolaja q ild i".1 Bu yerda A ruziy ju d a m u h im b ir 
tarixiy d aliln i — n asnosning q u ro l ishlatganini k o ‘rsatadi. M a ’lum ki 
inson ay n an q urol ishlatish tufayli hay v o n o t olam id an ajralib ch iq q an
edi. A ntropoid hayvonlaiga nisbatan muolaja usulidan kengroq foydalangan. 
U qurol yord am id a hayvonlar qila olm aydigan m uolaja usullarini am alga 
oshirgan. Id ro k qilish qobiliyatining yaxshi rivojlanganligi tufayli kasallik 
holatlarini davolashda tabiat vositalaridan kengroq foydalangan.
A n tro p o id la r q an d a y m u o la ja u su lla rin i ish latg an lari va q an d a y
shifobaxsh o ‘sim liklardan fo y d alan g an larin i an iq aytish qiyin. L ekin, 
u larning m uolaja usullari va ishlatgan shifobaxsh o ‘sim liklarining xillari 
hayvonlar ishlatgan usullar va shifobaxsh o ‘sim lik lardan a n c h a k o ‘p 
b o ‘lgan. F ik rim iz c h a a n tro p o id la r a so sa n o g ‘riq q o ld iru v c h i, k a y f 
beruvchi, ich ketishini t o ‘xtatuvchi yoki ichni y u rish tiru v ch i, y ara- 
ch a q alarn i tu zatu v ch i d o riv o r o ‘sim lik larn i ishlatgan b o ‘lsalar kerak. 
Bu d o rila r tab iiy h o ld a ishlatilg an, y a’ni u larn i ch ay nab yu tganlar.
A n tro p o id la r ta b ia td a d o riv o r o ‘sim liklar borligini o ld in d a n bilgan 
em aslar, a lb a tta . U lar oziq qidirish ja ra y o n id a ta b ia td a shifobaxsh 
o ‘sim lik lar m avjudligini bilib olganlar. S o ‘ng za ru r b o ‘lib qo lg an id a 
ularni qidirib topib ishlatganlar. D o riv o r o ‘sim liklarni top ish va u lard a n
foydalanish ju d a uzoq vaqt davom etgan. M asalan, bir shifobaxsh o ‘sim lik 
to p ilg a n d a n so ‘ng ikkinchisini to p ish o ‘rtasida asrlar o ‘tg an, ch u n k i 
an tro p o id larn in g "laboratoriyasi" tab iatn in g o ‘zi b o ‘lgan. T abiatning sir- 
asro rlarin i bilib olish esa bu m ax lu q lar u ch u n oso n ish b o ‘lm agan. 
B unda k o ‘p ro q ta so d if ish bergan. M asalan , b iro r jo y i o g ‘rib turgan 
m axluq taso d ifan o g ‘riq q oldiruvchi o ‘sim likni yeganida u nd agi o g ‘riq 
to ‘xtab qolgan. So‘ng esa u b iro r joyida yana og‘riq paydo b o ‘lganida shu 
o ‘sim lik n i q id irg an . Ichi k eta y o tg a n m axluq b ir v aq t u n in g ich in i 
t o ‘xtatgan o ‘sim likni qidirgan va h.k. S h unday qilib, bo sqich m a-b o sq ich
doriv o r o ‘sim liklar to p ila borgan.
Q o i bilan am alga oshiriladigan m uolaja usullariga kelsak, odam sim on 
m axluqlar tu g ‘ish paytida ayolga yordam berish, tu g ‘ilgan ch aq alo q n in g
k in d ig in i b o g ‘lash va kesish, ja ro h a tla n g a n jo y n i b o g ‘lash , u n d a n
o q ayotgan q o n n i to 'x ta tish kabi m uolajalarn i qilganlar. S o ‘ng esa bu 
u su llar a sta -se k in tak o m illa sh ib , rivojlanib borgan. M asa la n , ilgari 
ch a q alo q n in g kindigini tishlab uzgan b o ‘lsalar, keyin shu m aqsad u c h u n
qirrali to sh d a n foydalanganlar. Q irrali to sh larn i ta n a n in g b iro r jo y id a
to 'p lan ib qolgan yiringni kesib chiqarib yuborish u chu n ham ishlatganlar. 
K eyinchalik bu m aqsad u ch u n o ch iq ta b ia td a to p ilad ig an m etallard a n
foydalanganlar.