Диссертация илмий раҳбар: техника фанлари номзоди, доц. Н. Б. Мирзаев 2021 й. Ташкент 2021 2

 
3.3 Астар материалининг пойабзалнинг ҳимоялаш хоссаларига 
таъсирини тадқиқ қилиш 
Енгил саноат буюмлари материаллари маълум бир хусусият 
кўрсаткичлар мажмуасига эга бўлиши зарур. Инсонлар ишлаб чиқарилган 
буюм сифатини шу хусусиятлари бўйича талаб қиладилар, текширадилар. 
Бу хусусиятлар енгил саноат буюмлари конструкциясига, шаклига, 
қаттиқлигига, ейилишга чидамлилигига ва бошқаларга таъсир қилади. 

---

63 
Материал ўзининг хусусиятларини буюмга ҳам беради. Истемолчиларнинг 
буюмга қўйган талаблари материалга қўйилган талаб орқали ифодаланади, 
яъни буюмга қўйилган талаб материалга қўйилган талабдир. 
Масалан: истеъмолчи пойабзал устки қисми юмшоқ бўлиши, таг 
қисми эса йейилишга чидамли бўлишни хоҳлайди, бу эса асосан 
материалнинг хусусиятлари билан аниқланади.
Енгил саноат буюмлари материаллари сифатига қўйиладиган 
талабларга қуйидагилар киради: гигиеник, технологик, эстетик, эргономик 
ва экологик талаблар.[29]
Эргономик талаблар «инсон-буюм» («инсон-машина») тизимини 
тавсифлайди ва шу буюмлар билан ишлаш пайтида, ишлаб чиқариш ва 
ҳаётий жараёнларда намоён бўладиган одамнинг гигиеник, антропометрик, 
физиологик ва психиологик хусусиятларини ҳисобга олади. 
Буларга шовқин, вибрация даражалари, ҳавонинг максимал ҳарорати, 
чангнинг максимал миқдори ва бошқалар киради. 
Материалга қўйилган эргономик талаб буюмнинг қайси ҳолатда 
ишлатилишига боғлиқ. Масалан: Ҳар куни кийиладиган пойабзаллар 
мустаҳкам ва таъмирлашга чидамли бўлиши керак. 
Мода учун материал пойабзал эса енгил, ихчам, чиройли, модага 
мойил бўлишлиги керак.
Бу пойабзал ҳар кунлик пойабзалга қараганда кам кийилади, 
моддадан қолса умуман кийилмайди. Шунинг учун янги модельдаги 
пойабзал материалига эластиклик, юмшоқлик ва ташқи кўриниши чиройли 
бўлишлик талаблари қўйилади.
Махсус пойабзалларга қўйиладиган талаблар, уларни кийиладиган 
шароитларига боғлиқ бўлади. Кўпроқ бу пойабзалларни тайёрлашда 
зичлиги юқори, қалин ва ювишга чидамли, сув ўтказмайдиган 
материаллардан фойдаланилади.
Масалан: Машинасозлик заводида кийиладиган иш пойабзалнинг таг 
қисми қаттиқ, яъни метал қолдиғи (стружка) ва машина ёғларини 

---

64 
таъсирига чидамли, уч қисми мустаҳкам, қалин, яъни деталларни оёқ учига 
тушиб кетишидан сақлаши зарур. Тўқимачилик саноати учун иш 
пойабзалларининг устки ва таг қисмлари енгил бўлиши керак.