Диссертация илмий раҳбар: техника фанлари номзоди, доц. Н. Б. Мирзаев 2021 й. Ташкент 2021 2

III БОБ. ЭКСПЕРИМЕНТАЛ ҚИСМ
3.1. Янги пойабзал учун нотўқима материалларнинг хоссаларини 
тадқиқ қилиш
Жаҳон амалиётида иқтисодиётнинг турли соҳалари, жумладан 
пойабзал ишлаб чиқариш саноатида, иссиқликни изоляция қилувчи 
пойабзал тайёрлаш учун пойабзални кийиб юришда қулай шароитларни ва 
буюмнинг юқори даражадаги ҳимоя хоссаларини таъминлайдиган турли 
материаллардан фойдаланилади. Афсуски, юқори ва паст хароратлардан 
ҳимояловчи махсус пойабзални тайёрлашда фойдаланиладиган иссиқликни 
изоляцияловчи материаллар бугунги кунда Республикамизга хориждан 
келтирилади. 
Енгил, юмшоқлик, жароҳатланишни олдини олиш, эластик, 
антибактериал, бардошли ва эстетик хусусиятларга эга истеъмолчилар 
талабларини қондириш учун тўқимачилик матолар пойабзалларда муҳим 
ўрин тутади [15-16]. 
Пойабзал ишлаб чиқаришда ишлатиладиган материалларнинг катта 
қисмини тўқимачилик материаллари эгаллайди: матолар, трикотаж 
буюмлар, нотўқима материаллар, сунъий мўйна ва ушбу материалларнинг 
ёпиштирилган шакли [25]. 
Нотўқима материалларни таснифлашнинг бир неча йўли мавжуд: 
1) толаларни боғлаш усули билан: 
Механик, термик, физик-кимёвий, комбинация (аралаш); 
2) улар ишлаб чиқарилган хом ашё материалига қараб: 
табиий толалар (зиғир, пахта, ипак ва жун иплари), синтетик материаллар 
(вискоза, полиамид, полиэстер ва бошқалар), қайта ишланадиган 
материаллар; 
3) тайинлаш бўйича: 
уй-рўзғор буюмлари (кийим, пойабзал, пардалар, стол чойшаблари, 
бошқа уй матоларини жиҳозлари тикиш учун матолар) [24]. 

---

52 
 
6-Расм. Нотўқима асосли қатламли материал
. 
Материалларни импорт эвазига олиб келишни камайтириш 
мақсадида, туя жунидан олинган нотўқима мато билан мустаҳкамланган 

---

53 
қатламли полимер материал яратилди. Маълумки туянинг жуни анча дағал 
толалардан иборат, уларни йигириш маълум даражада муаммоларни 
келтириб чиқаради. Шунинг учун бу жундан нотўқима материал олиш 
қулайроқ. Нотўқима материалда жунга тегишли, бошқа толаларда 
учрамайдиган ноёб хоссалар, биринчи навбатда иссиқлик сақлаш хоссаси 
мавжуд. Бироқ бундай материалнинг физик-механик хоссалари қониқарсиз 
бўлганлиги 
туфайли 
қўлланилиш 
соҳалари 
анча 
чегараланган. 
Муаммонинг ечими сифатида қатламли материал олиш ва физик-механик 
хоссалари аниқлаш бўйича тадқиқотлар олиб борилди. 
Қатламлар ўзаро полимер елим воситасида сиқувчи валлар ёрдамида 
бирлаштирилди. Бу материал уч қатламдан иборат бўлиб, уст ва таг 
қатлами йигирилган пахта ипидан (ёки синтетик ипдан) тўқилган трикатаж 
мато ўрта қатлами эса туя жунидан олинган нотўқима матодан иборат (7-
расм). 
7-расмдан кўриниб турибдики уст ва таг қатлами йигирилган пахта 
ипидан тўқилган трикатаж мато ва ўрта қатлами эса туя жунидан олинган 
нотўқима мато жойлашган. Материалнинг устки ва остки қатламларидаги 
трикотаж ёки тўқув матосининг хом ашё табиатини, структур 
параметрларини ўзгартирган ҳолда унинг хоссаларини кенг миқёсда 
бошқариш мумкинлиги таклиф этилаётган ишланманинг авзалликларидан 
биридир.