Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

Тармоқли ташкилотлар 
– қоидага кўра, йирик вертикал бўйича 
интеграцияланган компания, унинг ичидаги бўлинмалар фаолиятини 
мувофиқлаштириш вазифасини режалаштирувчи ва тақсимловчи ўрта бўғин 
менежерлари томонидан эмас, балки бозор механизмлари орқали амалга 
оширилади. Тармоқли ташкилот тузилмасининг принципиал чизмаси 5.5.2-
расмда келтирилган.
5.5.1 - жадвал 
Ташкилот ташкилий шаклига ѐндашувларнинг солиштирма 
таърифлари
. 
Таърифлар
Анъанавий ѐндашув
Янгича ѐндашув 
Қисқача белгиланиш
Таркибий ечим 
Шахсий ечим 
Асосий мантиқ 
Таҳлилий 
оқилоналик 
(табақаларга 
ажралиш, 
интеграциялашиш)
Мослашувчи 
оқилоналик(керакли 
алоқаларни ўрнатилиши) 
Концепцияли 
бошқарувчи 
модель 
Ташкилотнинг 
“юқорисидан” топширилган 
Ўзини ўзи ташкил этиш 
Самарадорлик манбаи 
Оқилона тузилма 
Ходимларнинг ташаббуси 
Самарадорликни таъминлаш Мувофиқ тузилма 
Ходимларнинг 
ривожланиши 
Тузилма
Иерархик
Гетерархик
Бошқарув концепцияси 
Якка ҳоқимлик
Ярим марказий 
Реле 
вантли 
бошқарув 
коммуникацияси 
Кўрсатмалар, ҳисоботлар
Ходимларни 
олдиндан 
билиб олиш 
Коммуникациянинг 
йўналтирилганлиги 
Вертикал
Горизонтал
Муаммоларни ҳал қилиш 
салоҳияти
Тузилмани қайта ташкил 
этиш 
Ўзгаришларни билиб олиш 
механизмлари 
Тармоқли ташкилотлар қуйидагиларни таърифлайдилар: 
- кенг тармоқли алоқалар;
- меҳнатни камроқ тақсимланиши; 

---

187 
-фойдани 
ташкилотнинг 
энг 
муҳим 
мақсади 
сифатида 
мувофиқлаштириш; 
- ҳамкорликнинг кенг имкониятлари; 
-
билим ва кўникмаларга боғлиқ таъсир ва ҳукмронлик; 
-
ходимларнинг қонунга риоя қилиши, хабардорлиги ва мустақиллиги; 
-
ташкилотнинг шахсий манфаат, жамоа манфаатига қаратилиши; 
-
лойиҳани амалга ошириш пайтида ташкил этилган эгилувчан вазиятли 
ишчи жараѐнлар. 
Тармоқли ташкилотда ташкилий тузилма ғоятда кучсиз намоѐн бўлади. 
Шундай килиб, замонавий бошқарув амалиѐтида ташкилотни бошқариш 
иккита диаметрли қарама-қарши ѐндашув мавжуд, уларнинг таърифлари
5.6.-жадвалда берилган. 
Ташкилотни бошқаришга киритилган солиштирма ѐндашувлар улардан 
ҳар бирининг хусусиятлари, ижобий сифатларини кўрсатади. Шу билан бир 
вақтда ечимларнинг иккала варианти ҳам тизимли бошқарув нуқтаи 
назаридан жиддий камчиликларга эга. 
Қуйидаги дилемма вужудга келади, бир томондан, янги ташкилий 
мантиқ меҳнат вазифаларини чегаралаш ва бирлаштиришни эътиборсиз 
қолдиради, иккинчи томондан, тузилмали ечимга оддийгина қайтиш истисно 
қилинган (ташқи муҳитнинг юқори динамиклиги ва корхона шахсий 
тузилмасининг мураккаблашиши сабабли). 
Шубҳасиз, ҳар бир ходимнинг омилкорлиги, ташаббуси ва иродасининг 
кучи ҳар қандай марказлашмаган ташкилот фаолиятининг асосий шарт-
шароити бўла олади. Аммо ходимнинг юқори омилкорлиги шубҳасиз 
ташкилий тузилманинг тартибга солувчи вазифаси ўрнини босолмайди. 
Шундай 
қилиб, 
анъанавий, 
ташкилий 
тузилмали 
ѐндашувда 
корхоналарнинг ташкилий тузилмасидаги инқироз кўриниб турган бўлса ҳам, 
ҳали йўқ бўлмаган. Ташкилот аъзоларининг вужудга келган муаммоларини 

---

188 
мустақил ҳал қилиш қобилиятларига асосланувчи муқобил бошқарув 
қуролларидан тўлиқроқ фойдаланиш йўли билан уни ҳал қилиш мумкин. 
Ташкилий ривожланишнинг истиқболи тузилмали ва шахсий 
қарорларнинг қарама - қаршилиги билан белгиланади. Тузилмали ва шахсий 
ѐндашувлар ўртасидаги зиддиятларни ҳал қилиш, бир қарашда уларнинг 
зиддиятларини бартараф қилиб бўлмайдигандек кўринса ҳам, ечимини 
моделлар таркибий қисмлари комбинацияларидан қидириш лозим. Иккала 
моделнинг, тўғрироғи уларнинг энг яхши қисмларини янги назарий асосда 
бирлаштирадиган доирали концепция зарур. Бундай нарсани қидириш 
ташкилот назарияси соҳасидаги энг муҳим вазифа ҳисобланади.