Н. Қ. ЙЎлдошев, Г. Э. Захидов

Тўғридан-тўғри алоқа
– бошқарув субъектининг объектга бошқарув 
буйруқлари, қарорлар, тавсиялар ва ҳ.қ кўринишидаги таъсиридир. 
Тескари 
алоқа
– бошқарув объектидан бошқарув субъектига чиқувчи ахборотдир. 
Келтирилган тўғридан-тўғри ва тескари алоқалар вертикалга кирадилар. 
Улардан ташқари расмий ва норасмий муносабатларни амалга ошишига 
имкон берувчи, билимлар ва кўникмаларни узатишга кўмаклашувчи, 
бошқарув тизимининг ўзининг олдига қўйган мақсадларига эришиш бўйича 
битта 
даражадаги 
субъектларнинг 
ҳаракатлари 
мувофиқлашувини 
таъминловчи горизонтал алоқалар ҳам мавжуд. Диоганал алоқа, масалан, 
битта бўлимнинг мутахассиси ва бошқа бўлимнинг бошлиғи ўртасида 
мавжуд бўлади. 
Бошқарув тизимини иккита тизимчалар – бошқарувчи (бошқарув 
субъекти) ва бошқарилувчи (бошқарув объекти) ҳамда улар ўртасидаги 

---

45 
тўғридан-тўғри ва тескари алоқани ташкил қилувчиларни элементар 
кўринишида тасаввур қилиш мумкин. 
О.С. Виханский ва А.И. Наумов бошқарув тизимида учта тизимчани 
белгилайдилар. Биринчи тизим бошқарув тизими сифатида аввалроқ қабул 
қилинган. Бу ўзларининг олдиларига қўйилган вазифаларни бажарувчи 
бошқарув идоралари, бўлинмалар ва ижрочилар мажмуаси, улар ѐрдамида 
бошқарув амалга ошириладиган усуллар йиғиндисидир. Ушбу тизимчани 
ташкилот, технология ва бошқарув усулларининг бирлиги деб белгилаш 
мумкин. У таркибий-вазифавий деб аталади ва бошқарув тизимининг 
“негизи” сифатида бўлади. 
Иккинчи тизимча – ахборотли – ахлоқий. Қуйидагилар унинг асосий 
блокларидир: 
-
бошқарув ғояси ва бошқарув тизимини қийматга йўналтириш; 
-
бошқарув жараѐни иштирокчиларининг манфаатлари ва ахлоқий 
меъѐрлари; 
-
бошқарув тизимидаги ахборот ва коммуникациялар. 
Ушбу блоклар йиғиндиси асосан бутун кўриб чиқилаѐтган тизимчани 
қамраб олади, аммо бошқарувнинг алоҳида тизимларида қўшимча блоклар, 
масалан: миллий манфаатлар, миллий бошқарув стеоротиплари ва ҳ.қ 
бўлиши мумкин. Ҳозирги вақтда объектив содир бўлаѐтган ахборотларни 
жадал ва кенг тарқалиш муносабатлари билан ушбу тизимчанинг роли 
кескин ўсади. 
Бошқарув тизимининг ўзини ўзи ривожлантириш тизимчаси учинчи 
тизимча бўлади. Уни пайдо бўлиши бошқарув тизимида ўзини ўзи 
такомиллаштиришга интилиш, илғор ғояларни қидириб топиш ва ишлаб 
чиқиш, уларни амалиѐтга татбиқ этиш каби сифатлар вужудга келиши билан 
асосланади. Бу тизимча нафақат кўрсатиб ўтилган сифатларни акс эттиради, 
балки уларни қайта ишлаб чиқилиши, тарқатилиши ва амалга татбиқ 
этилишига ѐрдам беради. 

---

46 
Ушбу тизимча икки қисмга ажратилиши мумкин, биринчиси – бошқарув 
тизимини мунтазам равишда такомиллашиш ва ривожланишга йўналтиради. 
Иккинчиси унинг ривожланишини таъминлайди. 
Р.А. Фатхутдинов
ташкилот менежменти тизимининг қуйидаги 
тузилишини таклиф этади (2.2.2 – расм). 
Бунда қуйидагилар ташкилотнинг менежмент тизими мақсадли 
тизимчасининг таркибий қисмлари бўладилар: ишлаб чиқарилаѐтган товар ва 
хизматларнинг сифатини ошириш, ресурсларни тежаш, товарларни сотиш 
бозорларини 
кенгайтириш, 
ишлаб 
чиқаришни 
ташкилий-техник 
ривожлантириш, жамоанинг ижтимоий ривожланиши ва атроф-муҳитни 
муҳофаза қилиш. 
Ташқи
муҳит 
Кириш чиқишкчЧиқиш Чиқиш 
Тескари 
алоқа