5-mavzu: Hujjatlashtirish va inventarizatsiya Mаvzuning аsоsiy mаqsаdi tаlаbаlаrgа quyidаgi tаyanch ibоrаlаr vа tushunchаlаr to’g’risidаgi bilimlаrni bеrish hisоblаnаdi

1. Hujjatlashtirish haqida tushuncha, ularning roli va aharniyati 
Buxgalteriya hisobi uslubi elementlaridan biri hujjatlashtirish bo‘lib, uning ahamiyati 
xo‘jalikni yuritishda, boshqaruvni oqilona tashkil etishda, shuningdek hisob ishlarini 
yuritish oldiga qo‘yilgan vazifa hamda talablarga javob berishda zaruriydir. 
Buxgalteriya hisobi ishlarini tashkil qilish va yuritishda hujjatlardan foydalanish 
muhim hisoblanadi. Chunki, korxonada sodir bo‘lgan har bir xo‘jalik muomalasi 
hujjatlashtirilgan taqdirdagina, uning uzluksiz hisobga olinishi ta’minlanadi. Shu bilan 
birgalikda hujjatlardagi ma’lumotlar korxonada sodir bo‘ladigan xo‘jalik muomalalarining 
ishonchliligini ta’minlaydi. 
Xo‘jalik muomalalarini hujjatlashtirish korxonani operativ boshqarishga samarali 
ta’sir ko‘rsatadi, boshqaruv xodimlarining o‘z vazifalarini suiiste’mol qilmasdan, vijdonan 
bajarishini ta’minlaydi. 

---

Hujjatlashtirish buxgalteriya hisobi uslubining muhim usullaridan biri bo‘lib, uning 
mazmuni xo‘jalik muomalalarini yozma ravishda dastlabki qayd qilish va ularning 
haqiqatda sodir bo’lganligini isbotlashdan iboratdir. 
Buxgalteriya hujjati - bu xo‘jalik muomalasi faktining haqiqatda mavjudligini yoki 
sodir bo‘lganligini yoki sodir bo‘lishi lozimligini isbotlovchi, mas’ul shaxslar imzosi bilan 
tasdiqlangan yozma guvohlikdir. Hujjatlar xo‘jalik muomalalari sodir bo‘lgan vaqtda yoki 
sodir bo‘lishi bilan tuzilishi va ularning mazmunini to‘liq aks ettirishi kerak. 
Buxgalteriya hisobida hujjatlarni tuzish, qabul qilish, saqlash va aks ettirish, 
shuningdek korxonada hujjatlar aylanishi tartibi maxsus nizom
1
da belgilangan. 
O‘zbekiston Respublikasi Adliya Vazirligi to’lonidan 14.01.2004 yilda 1297-son 
bilan ro'yxatdan o'tkazilgan. Korxonada hujjatlarni rasmiylashtirish tartibi shunday yo‘lga 
qo‘yilishi kerakki, u soxtalashtirish imkoniyatini, o‘z vaqtida kelib tushmasligi va ularni 
buxgalteriya hisobida kechikib rasmiylashtirilishini istisno qilsin. Mazkur masalada 
korxona rahbarlari to’lonidan tegishli nazoratning yo‘qligi noxush oqibatlarga olib kelishl 
hamda pul va tovar-moddiy boyliklarning talon-taroj qilinishiga olib kelishi mumkin. 
Shuning uchun o‘tkazilayotgan xo‘jalik muomalalariga doir hujjatlarharakati ustidan 
korxona rahbari to’lonidan ham, bosh buxgalter to’lonidan ham o‘zaro ikki to’lonlarna 
nazorat yo‘lga qo‘yilishi lozim. Buning uchun korxonada hujjatlarning aniq aylanishini 
yo‘lga qo‘yish va mas’ul ijrochilarni ko‘rsatgan holda hujjatlar aylanmaining turli bosqich 
chizmalar ko‘rinishida grafiklar yoki ishlar ro‘yxatini tuzish kerak bo‘ladi. Hujjatlar 
aylanishi grafigini amalga oshirish ustidan nazoratni bosh buxgalter amalga oshirishi 
kerak.