Gomogen va geterogen kataliz nazariyalari

SEMINAR MUHOKAMASIGA QO„YILADIGAN MAVZULAR 
Katalizator xossalari 
Katalizatorlarning reaksiya tezligiga ta‟siri ularning bir qator xususiyatlariga 
bog„liq bo„lib, ular quyidagilardan iborat: faolligi, selektivligi (tanlab ta‟sir etishi), 
unumdorligi, solishtirma sirti, regenerasiyalanishi. 
Qattiq katalizatorlar haroratga, turli zaharlarga va suv bug„i ta‟sirlariga 
chidamli hamda mexanik mustahkam bo„lishi kerak. Bundan tashqari, ularning 
yetarli g„ovaklikka va solishtirma sirtga ega bo„lishi talab qilinadi. Katalizator 
donachalarining ma‟lum o„lchamga ega bo„lishi ham muhimdir, chunki reaksiyaga 
kirishuvchi moddalarning katalizatorga diffuziyalanishi va katalizator qatlamidan 
o„tish jarayonlari uning o„lchamlariga bog„liqdir. Katalizatorlarning ayni keltirilgan 
xususiyatlarini qisqacha ko„rib chiqamiz. 
Katalizator faolligi, “Kataliz” bobining kirish qismida keltirganimizdek, 
katalizator ishtirokida reaksiya tezligining nisbiy ortishi bo„lib, quyidagicha 
ifodalanadi: 
k = V
K
/V 
va 
В
К
 = 
k
K
 
k 
(4) 
bunda: 
В
К
 
– katalizator faolligi; 
V
K,
 V, k
K
 
va 
k 
– mos ravishda katalizator ishtirokida 
va katalizatorsiz reaksiyalar tezligi va tezlik doimiylari. 
Katalizatorlarni o„zaro taqqoslashda ularning solishtirma faolli-gidan 
foydalaniladi. Gomogen katalizda sirt faolligi o„rniga kata-lizatorning konsentrasiya 
birligi orqali ifodalangan reaksiya tezligi qo„llanilsa, geterogen katalizda berilgan 
haroratda katalizator sirt birligiga mos keluvchi reaksiya tezligi qo„llaniladi. 
Katalizatorsiz va katalizator ishtirokidagi reaksiyalar uchun Arrenius tenglamalari 
k 
= Ae
-E/RT 
va 
k 

Ae

E
K 
RT 
ko„rinishlarga ega bo„lishidan va (4) dan 

---

В
К 
= e
∆E/RT 
(5) 
ekanligini ko„ramiz, bunda 
∆E
–katalizatorsiz va katalizator ishtirokidagi reaksiyalar 
faollanish energiyalarining o„zgarishi. 
Katalizator selektivligi (
S
K
) uning ta‟sir etish yo„nalishi bilan tavsiflanadi, 
ya‟ni selektiv katalizator mumkin bo„lgan bir necha xil yo„nalishdagi reaksiyalardan 
bittasini tezlashtiradi. Masalan, ammiakning oksidlanishi uch xil yo„nalishda borishi 
mumkin: