X. N. Nazarov robotlar va robototexnik tizimlar

13.2-rasm. Intellektual tizimdagi bilimlarning sinflanishi. 
Original (asl nusxa) mohiyati (asosiy xosalari) o’rganilishi lozim bo’lgan 
predmetlar sistemasidir. Keng ma’noda predmet saqlash deganda nimani 
fikrlanishi mumkin bo’lsa, o’sha tushuniladi. Ya’ni, borliqdagi va hayolan tasavvur 
etilgan har qanday narsa, hodisa, ish-harakat, voqea. Ularning xossalari va 
munosabatlar – predmetlardir. Har qanday predmet o’z navbatida boshqa 

---

167 
predmetlardan tashkil topgan deb qaraladi. Demak, original – qandaydir real 
mavjud bo’lgan yoyinki hali mavjud bo’lmagan, loyihalashtirilayotgan sistemalar, 
elementlar va ularda yuz beradigan hodisalar, jarayonlar, texnologiyalar va ular 
haqidagi bilimlardir. Original predmet sohasining alohida qaraladigan qismidir. 
Original – u mansub bo’lgan predmet sohasining tilida ifodalanadi va predmet 
sohasiga oid umumiy bilimlarda, ya’ni muayyan fan sohasida muayyan tarzda aks 
etadi. Originalga “Robot texnikasi” predmet sohasi deb qaralganda, uning qismi 
bo’lgan “Kinematika”, “Dinamika”, “Boshqaruv tizimlari”, “Texnologiya 
jarayonlari” bo’limlari, bu bo’limlar predmet sohasi deb qaralganda esa shu 
bo’limlarda qaraladigan muayyan tizimlar, jarayonlar, texnologiyalar va shular 
misol bo’la oladi. 
Model – (lotincha modulus – andaza, namuna, nusxa) keng ma’noda 
originalning o’rniga ishlatiladigan uning obrazidir. Model (aks etgan nusxa) 
originalning asosiy xossalarini aks ettiruvchi predmetlar va ular bglanishlarining 
majmuasidir. Model originalning asosiy xossalarini aks ettirgan holda originaldan 
bevosita olish qiyin bo’lgan yoki olish imkoni bo’lmagan ma’lumotlarni olish 
uchun tanlangan predmet yoki predmetlar sistemasidir. Model ham o’z navbatida 
biror predmet sohasining bir qismidir. 
Modellash – bilsh uslubining bir turidir. Modellash uslubi – originalning 
xossalarini uni aks ettiruvchi modelni tadqiq etishga asoslangan bilish uslubidir. 
Modellash modelni tuzish, uni o’rganish va model haqida olingan bilimlarni 
originalga tadbiq etish jarayonlaridir. (13.3 – rasm). 
Modellashda rasmda ko’rsatilgandek 3 tomon qatnashadi: original, sub’ekt, 
model. 
Modellashni amalga oshiruvchi sub’ekt original va model tegishli bo’lgan 
predmet sohalaridagi bilimlardan (fan sohasidan) xabardor bo’lmog‘i lozim va 
shundagina, u modellash jarayonlarini amalga oshira oladi. Model tuzish jarayoni 
originalning modelda aks ettirilishi lozim bo’lgan xossalarini va bu xossalar 
mohiyatini ochib beruvchi predmetlarni (ob’ektlarni) tanlashdan, bu xossalar va 
ob’ektlar haqida predmet sohasidan tegishli ma’lumotlar yig‘ishdan boshlanadi. 

---

168 
Mazkur predmet sohasi uchun model rolini o’ynay oladigan predmet (fan) sohasi 
tanlanadi va unda model tuziladi.