X. N. Nazarov robotlar va robototexnik tizimlar

Itellektual sistema
deb, ma`lum muhitda konkret situasiyani hisobga olib 
oldiga qo’yilgan masalani yechish bo’yicha maqsadga muvofiq programmani 
ishlab chiqadigan adaptiv sistemaga aytiladi.
Intellektual sistema yechadigan masalalar quyidagi xususiyatga ega bo’lishi 
kerak: 
1)
ularda masalani yechish algoritmi noma`lum bo’ladi; 
2)
ularda odatda ishlatiladigan raqamli formatdagi informasiyalardan 
tashqari, tasvir shaklidagi, rasm, harflar, so’zlar, ovoz kabi ko’rinishdagi 
informasiyalar ham ishlatiladi; 
3)
ularda noaniqlik shartida ko’p variantlardan birortasini tanlash kerak 
bo’ladi. 
Intellektual robototexnik tizimi 
(IRT)
 
shunday o’zgaruvchidan tashkil 
topadiki, u tashqi muhitni hisobga olgan holda, boshqaruv ob`yektiga real ijro 
sistemasi orqali ta`sir etadigan sistemadir. IRT da maqsad va boshqarish ta`sirlari 
tashqi muhit, boshqarish ob`yekti va real situasiyani hisobga olgan holda 
shakllantiriladi. 
IRTning xususiyati, u o’rgansin, moslashsin, tajriba orttirish, qaror qabul 
qilish qobiliyatiga ega bo’lishi kerak. 
Intellektual sistemalarda bilimlar ikki guruhga bo’linadi: 
1)
statik bilimlar; 
2)
dinamik bilimlar. 
Statik bilimlar deb, intellektual sistemani loyihalash etapida kiritilgan 
bilimlarga aytiladi. 

---

166 
Dinamik bilimlar deb, intellektual sistemaning ishlash jarayonida yoki real 
vaqt masshtabida olingan bilimlarga aytiladi. 
Bilimlarni fakt va qoidalarga bo’lish mumkin. 
Fakt deganda shunday bilimlar turi tushiniladiki unda “A bu A” , ular 
ma`lumotlar bazasi uchun xarakterlidir. 
Qoidalar (produksiyalar) deganda shunday blimlar turi tushuniladiki unda 
“AGAR-UNDA” qoidasi bo’ladi. 
Bulardan tashqari metabilimlar ham borki, ular bilimlar bo’yicha bilimlardir. 
Bilimlarning sinflanishi 13.2-rasmda keltirilgan.
1-rаsm. Intеllеktuаl sistеmаdаgi bilimlаrning sinflаnishi. 
Bilimlar 
Statik 
Metabilimlar 
“АGАR-UNDА” 
Faktlar 
“А bu А” 
Qoidalar 
Dinamik