M. T. Asqarova, G‘. E. Zaxidov, L. F. Amirov

Nazorat va muhokama uchun savollar 
1.
Pulning mohiyatini tushuntiring va funksiyalariga izoh bering. 
2.
Pul agregatlari deganda nimani tushunasiz va uni belgilashda 
qaysi tamoyilga amal qilingan? 
3.
Pulga talabning klassik nazariyasi qanday asoslarga tayanadi?. 
4.
Pulga talabning keynscha nazariyasining mohiyati nimada va 
klassik nazariyadan nimasi bilan farq qiladi? 

---

108 
9-BOB. PUL TAKLIFI. PUL BOZORIDA MUVOZANAT 
 
Reja: 
9.1.
 
Pul taklifi. Bank multiplikatori. 
9.2.
 
Pul taklifining kengaytirilgan modeli pul multiplikatori. 
9.3.
 
Pul bozorida muvozanat. 
 
9.1.
 
Pul taklifi. Bank multiplikatori 
Pul taklifi (M) o‘z ichiga bank tizimidan tashqaridagi naqd pullar (С) 
va zarur bo‘lganda (D) iqtisodiy agentlar bitimlar uchun ishlatishi 
mumkin bo‘lgan depozitlarni oladi
11
: 
M = С+D. 
Aksariyat mamlakatlarda davlat pul chiqarishda monopol huquqqa 
ega. Uni amalga oshirish huquqi nisbatan mustaqil muassasa Markaziy 
bank ixtiyorida. “Markaziy bank O‘zbekiston Respublikasi hududida 
qonuniy to‘lov vositasi sifatida banknotlar va tangalar ko‘rinishidagi pul 
belgilarini muomalaga chiqarish mutlaq huquqiga ega”
63
. Ammo pul 
taklifini ko‘paytirish imkoniga yoki pul yaratish qobiliyatiga tijorat 
banklari ham ega. Ular kreditlar bera borib, to‘lov vositalari emissiyasini 
yoki kredit multiplikatsiyasini amalga oshiradi. Masalan, A bankning 
depoziti 2000 so‘mga o‘sgan bo‘lsa, zaxira normasi 20 % ga teng 
bo‘lganda (zaxira normasi – tijorat banklar depozitlarining ma’lum 
qismini Markaziy bankda saqlab turish normasi), u 400 so‘mni Markaziy 
bankda zaxiralab, qolgan 1600 so‘mni qarzga beradi. Shunday qilib, A 
bank pul taklifini 1600 so‘mga ko‘paytiradi va u endi 2000+1600=3600 
so‘mni tashkil etadi. Ya’ni, omonatchilarning depozitlardagi 2000 
so‘mdan tashqari yana 1600 so‘m qarz oluvchilar qo‘lida qoladi. Agar, 
1600 so‘m yana banka tushsa, (masalan, B bankka) unda 20 % ga teng 
bo‘lgan zaxira normasida u 320 so‘mni zaxirada qoldirib, 1280 so‘mni 
kreditga beradi hamda shu miqdorda pul taklifini oshiradi. Kredit 
berishning bu jarayoni so‘nggi pul birligidan foydalanishga qadar davom 
etadi. Yakuniy hisob kitob bank depozitlari jami 10000 so‘mga 
ko‘payganligini ko‘rsatadi. Bu jarayonni formula ko‘rinishida 
quyidagicha yozishimiz mumkin: 
11
N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 
2013): 87

---

109