uchun
r
masofa ortib boradi va r = rkd a sh arsh a k lin io lg a n b o ‘lak larb ir-
biriga tegib turgan holda ular markazlari orasidagi masofani ko‘rsatadi. r =
rkr da E = E(r) maksimumga erishadi (5.12-rasm).
Yadro energiyasi kichik r larda ortaboradi, r =
rkr maksimumga erishadi
va r > r^ da yana kamayadi. Uyg‘ongan yadro energiyasi EA bilan r
—» c o
dagi boiakchalar energiyasi E =
2Em ,
orasidagi farq reaksiya energiyasini
beradi:
Q =
E
A
~
’^
E
A I 2 ’
E . = E , - E - aktivatsiya energiyasi deyiladi.
akt
maks
A
5.12-rasm.
Yadro b o iin is h i uchun tashqaridan aktivatsiya
energiyasidan kam
b oim agan uyg‘onish energiyasi Euyg. ni berish kerak,
natijada energiya
ajraladi.
B oiinishda ajralib chiquvchi energiya Eajr = Qbo.,~ Euyg. ga teng.
5.9.1. N eytron t a ’sirid a u ra n izotoplarining b o iin is h i
Tabiatda uran aso san ikki izotop aralashm asi sifa tid a uchraydi:
2qT ( 7 (0 ,7 % ) va 29328(7 (9 9 ,3 % ). Neytronlar ta'sirida uran yadrosi boiinish
kesimi izotop turi va neytron energiyasiga b o g iiq ravishda har xil boiad i.
175
www.ziyouz.com kutubxonasi
Neytronlar energiyasiga qarab quyidagicha toifalarga bo‘linadi: energiyasi
0,025 eV dan 0,5 eV ga q a d a r b o ‘lgan n ey tron lar issiq neytronlar; 0,5
eV d an 1 keV g acha energiyali ney tro n lar rezonans neytronlar; 1 keV
d an 100 keV gacha energiyali neytro nlar oraliq neytronlar; 100
k e V
d a n 14 M e V g acha energiyali neytronlar esa tez neytronlar deb ataladi.
B o ‘lin is h k o m p a u n d y a d ro h o s il b o ‘lis h b ila n y u z b e rg a n d a
y ad ro lam in g b o ‘linishi yad ro v aq tig a (10-22— 10_23s) n isb atan
an cha
sekin y u z beradi. K in e tik energ iy asi
Tn
b o ‘lg an
n e y tro n n i y u tg an
y ad ro n in g u y g ‘o n ish en ergiyasi E uygl = T + £ A+] b o ‘ladi. B u y erd a
s A+1 -
neytronning k o m p au n d yadro da b o g ‘lanish energiyasi. D em ak,
b iro r
* X
y ad ro ning
Tn
k in etik energiyali ney tron ta ’sirida b o ‘linish
sharti
Tn > E f = E akt- s
A+„
(5.9.6)
b u
yerda
E -
bo ‘ linishning effektiv chegarasi deyiladi. A k tivatsiy a
en e rg iy asi E ^ b o ‘lin ish p a ra m e trig a b o g ‘liq b o ‘lib, u n c h a o g ‘ir
b o ‘lm agan yadrolar u ch u n b o ‘linish param etri kritik qiym atdan kichik
r
\
7r_
A
\
s kr
Zr_
A
, aktivatsiya energiyasi
Eakt
katta b o ‘ladi.
Shim ing uchun bunday y ad ro lam i b o ‘lish uchun neytron energiyasi
yetarli dar&jada k atta b o ‘lishi lozim . O g ‘ir y ad rolarda esa b o ‘linish
param etri otrib, aktivatsiya energiyasi E ^ kam ayib boradi.
N iho yat
b a ’zi yad ro lar uch un E ^ <
£
A+1, y a ’ni u lar uch un E ^ - m anfiy. B unday
yadrolar issiq neytronlar ta ’sirida ham b o ‘linadi. 5.3 v a 5.4-jadvallarda
b a ’zi y ad ro lar b o ‘linishining aktivatsiya energiyasi v a n eytro nn ing
yad ro d ag i b o g ‘lanish energiyasi keltirilgan.
5.3-jadval
B a’zi yadrolar bo‘linishining aktivatsiya energiyasi
Do'stlaringiz bilan baham: