|
17-MAVZU. TABIAT VA TEXNOGEN SIVILIZATSIYA ESTETIKASI
254
ma shina
z a mo na viyla s ht ir ilga n ida
( mo dernizat s iya
q iling a nida)
mu a yya n
det a llar ni so ‘ngg i lo yiha aso sida, a lo hida-a lo hid a a lma s ht ir is h ja ra yo ni ro ‘ y
berad i.
D iz a ync hi- in je ner
es a,
mashina n i
go‘zallik
va
ulug‘vorlik
qo nu niyat lar iga a so s la nib, bird a niga mu a yya n ya xlit lik t arz id a t asa vvur q ilad i.
Bu ya xlit lik ko nst ruks iyag a bo ‘ys u nsa-d a, o ‘z ini bad iiy ijo d s ifat ida na mo yo n
et ad i. SHu nd a y q ilib, ko nst rukt o r-in je ner ma z mu nni, d iz a ync h i- in je ner s hak ln i
yar at ad i, ya ’ni bir inc h i mut a xas sis – t exnik, ikk inc his i – e st et ik. Ikka la
fao liyat ning u yg ‘u nlig i t u fa yli za mo na viy xar ido r t a la big a ja vo b ber ad iga n
ma shina vu ju dga ke lad i va u nda, ist a ymiz mi- ist a ma ymiz mi, est et ik ko ‘r in is h
ya x lit lik s ifat ida u st uvo r likk a, xar ido rg ir lik a ha miyat ig a ega bo ‘la d i. Zo t an,
esla ylik, Shiller a yt g a nid ek , shak l ins o nga but unis ic ha, maz mu n – u nin g
mu a yya n q is mig ag ina t a’s ir ko ‘rsat ad i. Xa r ido r esa, e ng a vva lo inso n.
B iro q, bu – d iz a ynd a ha mma nar sa s hak l bila n bo g‘liq eka n, d ega ni e ma s.
Unda ha m s a n’at dag ide k s ha k l va maz mu n u yg ‘u nlig i aso s iy o mil
hiso bla nad i.
Bu nda y u yg ‘u n likka birda n er ish is h q iyin, u bir nec ha t exnik a viy bo sq ic hla r ning
ho sila si s ifat id a vu ju dga ke lad i. Ma sa la n , «Zinger » rusu mli t iku v da st go hi XX
asr da vo mid a r ivo jla n ib, dast la bk i qo ‘po l ko ‘r in is h ida n «xo hla s a ng ha m,
xo h la ma sa ng ha m is hla g ing ke la d iga n» dara jad a go ‘za lla s hib , no z ik la s hib ,
inso nni
o‘zida ishlashga chaqirib turadigan mashinaga ayland i. Yok i
o‘zimizdagi «Daewoo» korporatsiyasi bilan hamkorlikda ishlab chiqarilayotgan
«Mat iz» avtomobiliga e’t ibor qiling. U dizayn nuqtai nazaridan o‘zidan avvalg i
k ic hik ma s hina la rda n, xus us a n, «T iko »d a n ke sk in farq la nad i. U ning yo ‘lda e ng il
bo r is hi k is h ida xudd i suz ib k et a yo t gand e k t assuro t u yg ‘o t adi, a so s iy c h iro q lar i
( fara lar i) a na s hu t aas suro t ing iz ga mo s: u lk a n ba liq n ing ko ‘z lar iga o ‘xs ha yd i,
o ld indag i pa st k i ikk i c hiro q esa, siz g a bo do mqo vo q – SHarq go ‘za llar ig a
yar as h ib t urad ig a n q iyiq ko ‘z lar ni e slat ad i. Bu nda a vt o mo biln ing t as hq i
ko‘rinishi bilan mo hiyat i niho yatda muvaffaq iyat li mo slasht irilgan: «Mat iz» –
ba liqdek s illiq o lg‘a int ila d iga n, «e pc hil» , go ‘za l, SH arqda is h la nga n, s harqo na
ma shina.
Q isqa s i, bugu ng i ku nda biz d iza yn t u fa yli at ro fimiz dag i t exnik a viy o la mn i
o da miyla s ht ir ib , o ‘z imiz ga, e st et ik d id imiz ga mo s la s ht ir ib bo r is hga er is hd ik va
er ishmo q da miz ;
ho z ir
qa la mimiz d a n
to rt ib,
ko mp yut er imiz gac ha ,
ma shina mizd a n t o rt ib, ko ‘ylag imiz ga c ha – ha mma s i biz n i har jihat da n
qo niqt ir is hga qarat ilga n.
D iza yn n ing t ub ild iz i, mo hiyat nuqt a i naz ar ida n, ko ‘rgaz ma li a ma li y
san’atga (xalq ama liy san’at iga) borib taqalad i: u ham, bu ha m fo ydalilik,
ma nfa at lilik xu su s iyat iga ega, ya ’ni u lar maq sa dga mu vo fiq lik ka e ma s,
ma qs adga xiz mat q ila d i. Lek in xa lq a ma liy s a n’at ig a aso s bo ‘lg a n hu nar , a yt ib
o‘tganimizdek, san’atga aylanishi mumkin, dizayn esa, – dizaynlig icha qo ladi.
Saba bi s huk i, hu nar ma nd-ust a har bir as hyo ga, de ylik, uzukka, qu mg‘o nga,
xo nt a xt aga yo k i naq s hin qut ic haga o ‘z du nyo s in i, xar ido rga mo s ruhn i
s ingd ira d i, ya ’ni hu nar ma nd -u st a ya sa ga n o ‘nt a mis la ga nd a ust a ning o ‘n xi l
ruhiy ho lat ini, kec hin ma lar in i ilg ‘a sh mu mk in. D iz a ynda e sa, o ‘n ming la b yo k i
yu z ming la b a s hyo larga z a mo na v iy t exnika vo s it as id a d iza ync hi- in je ner ning b ir
ga lg i ru hiy du n yo s i s ingd ir ila d i. Ke yinro q u lar mo der niz at s iya q ilin is h i
mu mk in, le k in u nda ha m ya na bir x illik a vva lg is id a n bo shq ac haro q na mo yo n
bo‘ladi, usta esa, do imo yangi narsa yasa ydi va mana shu yangilik rang-
bara ng lik, ind iv idu a llik hu nar ma hsu lin i sa n’at dara ja siga o lib c hiq is hg a xiz mat
q ila d i. Bu nd a n t ashq ar i hu nar ma nd har bir t o var ni but unis ic ha bad iiy-a s hyo vi y
ya x lit lik sifat ida o lib q ara yd i va ishla b chiqar ad i. Y A’ni u nd a ma z mu n ha m
shak l ha m b ir ruhiy du nyo va «b ir qo ‘ln ing » me hnat i. D iz a ynd a e sa, as h yo lar
Do'stlaringiz bilan baham: |
