Materialalrni kesib ishlash, asboblar va stanoklar

N
1 
dan 
surish silindirining pastki qisimga kirib, porshenni yuqoriga sura boshlaydi. Stolni 
gorizontal va vertikal yo’nalishda yuqori tezlik bilan harakatlantirish quvvati 
N=1 
kvt bo’lgan elekgrodvigatel orqali amalga oshiriladi. 
O’yuvchi stanoklar
 
Bu turdagi stanoklar teshiklarga ishlov berish, shponka pazlarini, o’yiqlarni 
ochish, sirtqi yuzalarni randalash va hokazo ishlarni bajarishga mo’ljallangan bo’lib, 
kichik seriyali va yakka -yakka maxsulot ishlab chiqarish korxonalarida keng 
qo’llaniladi. 
Quyidagi 31-rasmda 7430 rusumli stanokning tuzilishi, ishlash prinsipi va 
kinematik chizmasi keltirilgan. 
Bu stanoqda asosiy harakat keskich mahkamlangan dolbyakning vertikal 
tekisliqdagi to’g’ri chiziqli ilgarilama-qayta harakatidan iboratdir. 
Surish harakatini tayyorlama o’rnatilgan stol bajaradi. Dolbyakning ishchi 
harakati maxsus gidroprivod orqali quyidagicha amalga oshiriladi. Sistemaga yog’, 

---

93 
nasoslar N
1
, va 
N
2
orqali yuboriladi. YOg’, bosim ostida 
N
2
nasosdan dolbyak bilan 
bikir qilib biriktirilgan ishchi silindrning 
(S
1
) 
yuqoriga qismiga, drossel D, zolotnik 
3
2
ning chap o’yiqi va aylanuvchi salnikning (
S) 
chap tomonidagi kanali orqali 
yuboriladi. 
Bu holda ishchi silindr 
S
1
dolbyak bilan birgalikda yuqoriga qarab (salt yurish) 
harakatlanadi. Ishchi silindrning pastki qismidagi suyuqlik esa aylanuvchi salnikning 
o’ng kanali, zolotnik 
Z
g
ning o’ng tomonidagi o’yiq va zolotnik 3, ning 
1
—2 
ariqchalari orqali yog’ bakiga qaytariladi. Saltyurishning oxirida pastki tayanch 
U
2
richag R orqali boshqarish zolotnigi 3, ni chap tomonga siljitadi. Ayni davrda zolotnik 
3
2
ham nasos YA,, ariqchalar 3 va 4 teskari klapan Ok orqali o’tib, o’ng tomonidan 
ta’sir etayotgan yog’ bosimi ostida chapga suriladi. Bu holda nasos N
2 
dan kelayotgan 
yog’ drossel
D , 
zolotnik 3
2
ning o’ng tomonidagi ariqcha va buralma salnik 
S 
ning 
o’ng tomonidagi kanal orqali ishchi silindrning quyidagi qismiga kira boshlaydi, 
natijada silindr 
S
1
pastga qarab (asosiy harakat) harakatlana boshlaydi. 
Ishchi silindrning yuqori qismidagi 
yog’, 
salnik S ning chap kanali, boshqarish 
zolotnigining chap tomonidagi ariqcha va zolot-nik 3. ning o’yiqlari 5 va b orqali 
bakka quyiladi. 
Ishchi harakat oxirida yuqorigi tayanch U
2
dastak 
R 
orqali zolotnik 
3 
ni o’ngga suradi, 
31-rasm. 7430 rusumli o’yuvchi stanokning 
umumiy ko’rinishi: 1—stol; B - keskich kallakli 
dolbek; V - stanina; G - kesish va surish 
harakatini boshqaradigan gidropanel; D - surish 
mexanizmi; E - bo’ylama salazkasi; J — 
ko’ndalang salazkasi. 1 — stolni bo’ylama 
siljishini ta’minlaydigan kvadrat; 2 — stolning 
burilishini ta’minlaydigan qo’l bilan boshqa-
radigan rukoletka, 3 — surishni o’chirib 
yoqadigan rukoletka, 4 — knopkali stansiya, 5 - 
stanokni o’chirib-yoqadigan ruchalchka, 6 - 
dolbekni harakatida sohoni o’rnatish kvadrati, 
7— dolbekni tezlik harakatini qiluvchi kvadrat, 
8 - surishni qo’yadigan rukaltka; 9 - stolni 
qo’lda boshqaradigan rukolchka; 10 - stoni 
reverlash kvadrati; 11 - stolni bo’ylama va 
ko’ndalang siljitadigan qo’l maxovigi. 

---

94 
natijada 3
2
zolotnik ham nasos YA, dan kelayotgan va 
teskari klapan 
OK
2
va o’yiklar 7—8 orqali chap to’rets yuzasiga ta’sir etayotgan yog’ 
bosimi ostida o’ng tomonga suriladi. Bu holda dolbyak salt yurish harakatini bajaradi. 
SHu tartibda ish sikllari takrorlanadi. 
Sgalning surish harakati quyidagacha amalga oshiriladi: Dodbyakning salt yurish 
jarayonida nasos 
N
1
dan yog’ zolotnik 3
3
ning o’ng tomonidagi ariqcha orqali surish silindri 
S
2
ning ishsiz qismiga kira boshlaydi. Uning chap qismidagi yog’ esa 
4 va 9- 
ariqchalar 
orqali bakka quyiladi. 
Muayyan davrda silindr D, ning ishchi qismidagi yog’ ham zolotnik 3
3
ning chap 
ariqchasi orqali bakka quyila boshlaydi. 
Dolbyakning ishchi harakati davrida yog’ nasos 
N
1
dan zolotnik 3
3
ga o’ta bopshaydi 
va uni chap to’retsiga ta’sir etib, o’ngga siljitadi. Bu siljish zolotnik 3
3
ning o’ng va chap 
tomonlarining kesim yuzasini har xil bo’lish tufayli sodir bo’ladi. Nasos N
1
dan 
kelayotgan yog’ning asosiy qismi esa zolotnik 3
3
ning chap tomonidagi ariqcha surish 
silindrining ishchi qismiga o’tadi. Surish silindrining porshenining shtoki III, reyka o’yilgan 
stakan 
S
1
bilan bog’langandir. Reykani surilishi reyka shldiraga 20 ni aylanishiga olib 
keladi. O’z navbatida g’ildirak 20 harakatni, mufta 35, g’ildirak va reverslash mexanizmi 
orqali III valga uzatadi. Val III dan harakat kerakli bo’lgan yo’nalishda (bo’ylama, 
ko’ndalang yoki aylanma) stanok stoliga uzatilishi mumkin. 
Protyajka ko’p tig’li uzun sterjen yoki reykasimon kesuvchi asbob shaklli bo’lib, 
uning ketma-ket joylashgan har bir tishi oldingisidan ma’lum balandlykda turadi. 
Protyajkalar yordamida turli shakldagi teshiklar, shponka pazlari, shlis kanankalari va 
ochiq tashqi yuzalarga ishlov berish mumkin. Protyajkalar yordamida ishlov berishning 
ayrim turlari quyidagi rasmda ko’rsatilgan.
Protyajkalash usuli eng yuqori unumdor usullardan biri bo’lib, yuqori ishlov anikligi 
(7-kvalitet atrofida) va yuqori yuza tozaligini hosil qilish imkonini beradi. 
Protyajkalanishi kerak bo’lgan teshiklar avvalo parmalanadi, keyin zenkerlanadi 
yoki stanoklarda yo’nib kengaytiriladi. Sirtqi yuzalarni ea birdaniga ishlash mumkin 
32
. 
Protyajtlashda kesish harakati. 
(To’g’ri chiziqli ilgarilama) protyajkaga berilib, 
32
«MetalCuttingTheoryandPractice» DavidA.Stephenson, John S. Agapiou 45 pg 

---

95 
surish harakatini protyajkaning konstruk-siyasida hisobga olingan bo’ladi, ya’ni har bir 
tishni undan oddingi tishdan balandligi, kesiluvchi qatlam qalinligi xarakterlaydi. 
Protyajkalarni harakatlantiruvchi kuchni quyilish joyiga qarab ularni protyajka va 
proshivkalarga bo’linadi. Agar kuch quyruq qismiga qo’yilib kesuvchi asbob 
cho’zilishiga ishlasa — protyajka, kuch orqa yuzasiga qo’yilib, asbob siqilishiga 
ishlasa — proshivka deb yuritiladi. Protyajkalar ish jarayonida egilishga ishlagani 
uchun ularni protyajkalarga nisbatan qisqaroqqilib oliniadi. Ularninguzunliga 15
D 
dan ortmaydi. Sirtqi yuzalarga ishlov beruvchi protyajkalar ishlanilayotgay 
yuzasining tipiga qarab yassi, doiraviy va fason protyajkalarga bo’linadi. Protyajkalar 
tezkesar po’latlardan tayorlanadi. Ayrim hollarda, ya’ni protyajkani uzunligi katga 
bo’lib, uning termik ishlash jarayonida deformatsiyalanishi katta ahamiyatga ega 
bo’lgan vaqglarda ularni XVG rusumli po’latdan tayyorlanadi, chunki bu rusumli po’lat 
termik ishlash jarayonida kam deformatsiyalanadi. 
Keyingi vaqglarda protyajkalar qattiq 
qotishma (VK8, VK6M) bilan jixozlanmoqsa, 
chunki bunday protyajkalarning turg’unligi 
yuqori bo’lib, cho’yanlarga ishlov berishda ish 
unumdorligi ancha yuqoridir. Ichki yuzalarni 
ishlashda qo’llaniladigan protyajkalar quyidagi 
rasmda ko’rsatilgan asosiy qismlardan iborat 
bo’ladi. (33-rasm). 
YA’ni: quyruq qismi-
1; 
bo’yini-9; o’tuvchi 
konusi-8; yo’naltiruvchi qismi-5; kesuvchi
qismi-4; kalibrlovchi qismi-6;
32-rasm. Aylanish jismlariga 
Pro’tyajka bilan ishlov berish. 

---

96 
33-rasm. Pro’tyajka asbobining asosiy qismlari.