Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Фойдаланган адабиётлар: 
1.
Зокиров Т.С. Рахматов И.М. “Дехқончилик асослари”
Қарши “Насаф” нашриёти 1999 й 
2.
Қашқаров.А “Алмашлаб экишда пахта етиштириш технологияси” Тошкент 
“Мехнат” 1991 й 
3.
Орипов.Р Жумабоев.С “Тамакичиликда алмашлаб экиш”
Ўзбекистон қишлоқ хўжалик журнали 2000 й №6 
4.
Бердикулов.Ш 
Жумабоев.С 
“Суғориладиган 
ерлар 
самарадорлиги
нималарга боғлиқ” Ўзбекистон қишлоқ хўжалик журнали 2001 й №1 
5.
Сархат Эрогли, Э.Умурзоқов “Тамакининг Измир навини етиштириш”
Самарқанд 1998 й. 
 
МОШ ЎСИМЛИГИНИ ЭКИШ МУДДАТИ ҲАМДА МЕЪЁРЛАРИНИ ЎСИШ 
ВА РИВОЖЛАНИШГА ТАЪСИРИ 
Қ.Назарова 
 Наманган давлат университети
 
Республикамиз суғориладиган ер майдонларининг катта қисмига кузги буғдой 
экилиши, ерлардан фойдаланиш самарадорлигини оширишни тақазо этди. Шунинг учун 
ҳам кузги буғдой дон ҳосили йиғиштириб олинганидан кейин уларни ўрнига такрорий 
экинлар экиб, бир йилда икки марта ҳосил олиш режалаштирилди. Бунинг натижасида, 
такрорий экин учун 30 дан ортиқ экинлар тавсия этилди. Булар орасида ҳосил бериш 
билан биргаликда тупроқ унумдорлигини сақлаб қолиш ва ошириб бориш учун дуккакли 
дон экинлари энг мақбул танлов ҳисобланади. Республикамиз ва чет эл олимлари 
томонидан бу борада кўпгина илмий ишлар олиб борилган.
Ўсимликларнинг ўсиб ривожланишига тупроқ, иқлим, ўғит, сув каби бир қанча 
омиллар ўз таъсирини кўрсатади П.В.Протасов, [3; 164-б]; Б.А.Белоусов [1; 24-27-б]. 
Яъни, ушбу омиллар таъсирида ўсимликларнинг ўсиши ва ривожланишида умумий бир 
яхлитлик пайдо бўлиб, ўсимлик танасида кечадиган физиологик ва биокимёвий 
жараёнлар, уларнинг илдиз орқали ва ҳаводан озиқланиши, энергия билан таъминланиши, 

---

217 
умуман, ассимиляция ва диссимиляцияда иштирок этувчи барча жараёнлар йиғиндиси
мақбул бўлади, Б.А.Рубин, [4]. 
Амалиётда алмашлаб экиш тизимида кўпроқ беда ва маккажўхоридан, навбатлаб 
экишда эса соя, нўҳот, кунгабоқар, мош, тариқ, сабзавот, полиз, картошка ва бошқа 30 дан 
ортиқ зироат турларидан фойдаланилмоқда (Р.Орипов, Н.Халилов [2]). 
Шунинг учун ҳам биз ўз изланишларимизда кузги буғдойдан сўнг экилган барча 
такрорий экинларнинг ўсиши ва ривожланишини уларнинг ривожланиш даврлари бўйича 
тадқиқотлар олиб бордик. Экинларнинг ўсиб ривожланиши бўйича олинган 
маълумотларни тахлил қилсак, мош экинида олинган дастлабки кузатувларни ўзида (1 
август) вариантлар орасида бир-биридан кескин фарқ қилмаган ҳолда, кўчат 
қалинлигининг ортиб бориши билан ўсимликларнинг ўсиб ривожланиши ҳам ортиб 
борди. Бунда кўчат қалинлиги 60 минг/га сақланган 1 вариантда ўсимликнинг бўйи 14,2 
см, чин барглар сони 2,3 дона бўлган бўлса, кўчат қалинлиги 80 минг/га бўлган 2 
вариантда кўрсаткичларга мутаносиб равишда 14,6 см ва 2,3 донани, 3 вариантда (100 
минг/га) 15,3 см ва 2,5 дона, 4 вариант (120 минг/га) 15,7 см ва 2,5 донани ташкил (1- 
жадвал) этди