Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

ИНГИЧКА ТОЛАЛИ “ТЕРМИЗ-202” ҒЎЗА НАВИДА МАҲАЛЛИЙ 
ДЕФОЛИАНТЛАРНИНГ САМАРАДОРЛИГИ
А.А.Қодиров, З.Қ.Чориева, Л.Иззатулаев, Ж.Қўзибоев
Термиз агротехнологиялар ва Инновацион ривожлантириш институти
Мақолада истиқболли ингичка толали “Термиз-202” ғўза навидан юқори ва 
сифатли пахта ҳосили олиш учун мавжуд кўсакларнинг 30-40 ва 40-50% очилган 
муддатларда Суюқ-ХМД ва ЎзДЕФ дефолиантларни 8,0-9,0 л/га ҳамда 7,0-8,0 л/га 
меъёрлари қўлланилган варианлардан юқори натижа олиниб, пахта ҳосили 34,6-34,8 ц/га 
ва 35,2-36,1
ц/га назорат вариантига нисбатан 1,2-1,3 ц/га ва 1,8-2,6 ц/га ҳосил 
олинганлиги баён этилган.
Кириш.
Маълумки кейинги йилларда соҳа олимлари томонидан ҳар бир тупроқ-
иқлим шароитларига мос тезпишар ғўза навларининг яратилиши ва пахта далаларида 
барча агротадбирлар қаторида ғўза дефолиациясининг аксарият майдонларда ўтказилиши 
натижасида ҳар йили пахта ҳосили октябрь ойининг биринчи ярмидаёқ йиғиб-териб 
олинмоқда. 
Кейинги вақтда баҳор фаслининг узоқ давом этиб, ёғингарчиликли ва совуқли 
кунларнинг ёз фаслигача кечикиши ва куз фаслининг ёғингарчиликли совуқ кунларининг 
эрта келиши ғўзанинг ўсиш ва ривожланишига катта таъсир этмоқда. Куз фаслида об-
ҳавонинг ноқулай келиши аксарият ғўза навларининг пишиб-етилишини кечикиши ва бу 
ҳосилнинг пасайиб кетишига олиб келади. Бундай ҳолларда ҳосилнинг пишиб-етилишини 
тезлаштириш учун йиғим-терим даври бошланиши олдидан кимёвий дефолиантлардан 
фойдаланилади. Юқоридаги фикрлардан келиб чиқиб, жанубий минтақаларда ингичка 
толали ғўза навларининг биологик хусусиятларини инобатга олган ҳолда қўлланиладиган 
дефолиантларнинг кимёвий хусусиятига, қўллаш меъёри, муддати ва усулларини ишлаб 
чиқиш долзарб ҳисобланади. 
Ғўза ўсимлигида дефолиация ўтказишнинг амалий жиҳатларидан бири бу ғўза 
кўсакларининг пишиб етилиши, очилиш тезлиги ва биринчи терим салмоғини ошириш 

---

203 
ҳисобланади. Пахта ҳосили кўпгина омилларга, жумладан суғориш тартиби кўчат 
қалинлиги, озиқлантириш тартиблари ҳамда қўлланилган дефолиантларнинг тури ва 
меъёрларига ҳам бевосита боғлиқ ҳолда ўзгаради [2]. 
Т.Зокиров, И.Рахматовларнинг тажрибаларида (1971) ингичка толали ғўзани 
дефолиация қилиш бўйича 1969-1970 йилларда Қашқадарё вилояти шароитида олиб 
борган тажрибаларида Хлорат магний дефолиантини 16 кг/га, Хлорат-хларид кальций 30 
кг/га меъёрларида 4-5 дона кўсак очилганда қўллаш самарали эканлигини аниқлаган [3].
 
М.Тураев, О.Наимов, Б.Рахматовлар илмий изланишларида (1989) ингичка толали 
Ашхабад-25 ва С-6037 ғўза навларини ғўза тупида 45-50%, тезпишар Термиз-14 навини 
ғўза тупида 50-55% кўсаклар очилганда ёки энг ёш кўсаклар 40-45 кунлик бўлганда 
дефолиация қилиш энг мақбул муддат эканлигини аниқлашган [4]. 
Маълумки, ғўза дефолиацияси барг тўкилишини таъминлаш билан биргаликда 
кўсаклар очилишини тезлаштириши ва биринчи терим салмоғини ошириши эвазига совуқ 
ва ёғингарчилик кунларга қолмасдан етиштирилган ҳосилнинг аксарият қисмини териб 
олиш имконини яратиб, хом-ашё сифатининг юқори саноатбоплигини таъминлайди [5]. 
Юқоридаги фикрлардан келиб чиқиб, маҳаллий дефолиантларнинг ғўзадаги 
самарадорлигини ўрганиш бўйича тадқиқотлар 2018-2020
йиллари ПСУАЕИТИ нинг 
Сурхондарё илмий-тажриба станцияси тажриба хўжалик далаларида олиб борилди.