Маъруза №5 (4)

бўғиндан бўғинга сакраб
ўтади
ва бўғинлар ўзаро тарқалади.
•
Бундай
сакраш
йўли
билан
импулсларни
тарқалишини
сальтатор
(лотинчасига saltare – сакраш)
тарқалиш деб аталади. Миелинли асабларда
қўзғалишни ўтказиш вақти Ранвье бўғинлари оралигидаги масофага тўғри
пропорционал бўлади, яъни у қанча узун бўлса, қўзғалиш шунча тез
ўтказилади.

---

Эрлангер ва Гассер (1937) қўзғалишни ўтказиш
тезлигига асосланиб нерв толаларини қуйидаги
типларга ажратади.
•
Иссиққонли ҳайвон асаби совуққонли ҳайвонлар асабига нисбатан импульсни тезроқ
ўтказади.
Масалан, иссиққонли ҳайвонларнинг А тола асаблари импульсни 6-120м.с да
ўтказса, совуққонли ҳайвонларники эса -10-50 м.с тезлик билан ўтказади.
•
А - толалар
энг йўғон тола бўлиб, импульсларни орқа миянинг ҳаракатлантирувчи асаб
марказидан тана мушакларига ва ундаги рецепторлардан тегишли асаб марказларига ўтказади.
ҳаракат потенциаллари 0,4-0,5 мс, деполяризация манфий изи 15-20 мс, мусбат изи эса 40-60
мс давом этади. Аб, Aв ва Aдельта толалар асосан сезувчи асаб толалари бўлиб, нисбатан
ингичка, қўзғалишни секин ўтказади ва бу асаб толалари импульсни тактил, баъзан оғриқ,
ҳарорат ва ички аъзолардаги рецепторлардан МАТ га ўтказади. Аг толалар, бундан мусстасно,
импульсларни орқа миянинг нейронларидан интрафузал (лотин. fusus - дуг, in -ичида), яъни
капсулага ўралган мушак толаларига ўтказади.
•
В - типдаги асаб толаларига
миелинли, ВАТнинг тугунолди (преганглионлар) толалари
киради. ҳаракат потенциали 1-2 мс давом этади.
•
С - типдаги асаб толалари
симпатик нерв тизими (САТ)нинг тугункети (постганглионар)
толаларидан иборат. Оғриқ
сезгиси, иссиқ ва совуқ, босим таъсирларидан ҳосил бўлган
импульсларни ҳам С типидаги асаблар ўтказади. Уларда манфий изи 50-80 мс, мусбат изи эса
300-1000 мс давом этади.

---