|
texnika va texnologiyalar bilan jihozlangan yangi korxonalarni barpo etish
va rekonstruksiya qilish uchun xorijiy sarmoyalarni jalb qilish, kichik
biznes va xususiy tadbirkorlik, xizmat ko’rsatish sohasi va kasanachilikni
rivojlantirish nechog’lik katta hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanini
kimgadir isbot qilib berishga hojat yo’q. Bu avvalom bor, aholi bandligi,
uning ish haqi va daromadlarini oshirish, bu oxir oqibatda respublikamiz
hududlari, shahar va tumanlarimizdagi eng muhim ijtimoiy muammolarni
yechish demakdir”
1
.
Tadbirkorlik shakllari va rakobatning kuchayishi tadbirkorlik shakllari
―Tadbirkorlik tug’risida‖gi Qonunning 5-moddasiga binoan kuyidagilardan
iborat:
1
Каримов И.А. Инсон манфаатлари устуворлигини таъминлаш барча ислоҳот ва
ўзгаришларимизнинг бош мақсадидир. // Халқ сўзи, 2008 йил 15 февраль.
41
-yakka mexnat faoliyati;
-xususiy tadbirkorlik-ayrim fukaro tomonidan yellanma mexnatni jalb
etish asosida amalga oshiriladi;
-jamoa tadbirkorligi-bir gurux fukarolar tomonidan amalga oshiriladi,
-hamkorlikdagi tadbirkorlik- yuridik shaxslar va fukarolarning uz
mulklari va mulkiy huquqlarini birlashtirish asosida amalga oshiriladi.
Yakka mexnat faoliyati tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishning
eng oddiy shakli xisoblanadi. Uni tashkil kilish tarkibi O’zbekiston Respublikasi
Vazirlar Maxkamasining 1995 yil 14 fevraldagi Karori bilan tasdiklangan
Xususiy tadbirkorlik tugrisidagi Nizomda belgilangan. Bu Nizomga muvofik,
yollanma mexnatdan foydalanmaydigan xususiy tadbirkor uz faoliyatini yuridik
shax sifatida ruyxatdan utmay amalga oshirish huquqiga ega .
Bu Nizomda kursatilishicha, xususiy tadbirkor faoliyati turini amalga
oshirishda xujalik yurituvchi boshka subyektlar va mijozlar bilan uz
munosabatini shartnoma asosida olib boradi.
O’z faoliyatini yollanma mexnatni jalb kilib amalga oshiradigan
xususiy tadbirkor yuridik shaxs sifatida nomoyon buladi va u korxonani
belgilangan tartibda ruyxatdan utkazish shart.
O’zbekiston tajribasi kursatganidek, mulk shakllarining amaldagi
realizasiyasi ta’minlamaguncha, rakobatbop xujalik yuzaga chikmaydi.
Rakobatning asosiy vositasi narx buladi. Bozor iqtisodiyetiga utish davrida
narxsiz rakobatga sharoit bulmaydi, shu boisdan narxlarni liberallash, ya’ni
ularni erkin kuyib borish va bozorda shakllantirish rakobatning asosiy talabi
xisoblanadi. O’zbekiston davlat nazorati ostidagi narxlardan, kelishilgan
narxlarga, ulardan erkin bozor narxlariga utish yuz beradi.
Kichik biznesda kuydagi tadbirkorlik shakllari mavjud:
- faoliyati yo’nalishi bo’yicha: ishlab chikarish, tijorat, moliyaviy va
innovasion tadbirkorlik faoliyati;
- faoliyat turlarining soni bo’yicha: bitta soxadagi va ko’p tarmoqli
tadbirkorlik;
42
- faoliyat murakkabligi bo’yicha: maxsus bilim talab kilmaydigan,
talab kiladigan, yukori texnologiya va nodir bilimga asoslangan tadbirkorlik;
- faoliyat tarmoq yo’nalishi bo’yicha: sanoat, agrosanoat, k/x, kurilish
va x.k.
Tadbirkorlikning subyektlari yuridik va jismoniy shaxslardir. Kichik
tadbirkorlik faoliyatining kuydagi shakllari mavjud:
- xususiy tadbirkorlik jismoniy yoki yuridik shaxslar tomonidan
amalda o’zining shaxsiy mulki asosida tashkil kilinadi;
- jamoa tadbirkorligi - fukarolar guruxining jamlanma mulki asosida
tashkil kilinadi;
- aralash tadbirkorlik - bitta yuridik shaxs va bir necha jismoniy shaxs
mulkini birlashtirish asosida tashkil kilinadi;
- ko’shma tadbirkorlik - ikki yoki undan ortik yuridik shaxslar mulkini
birlashtirish yo’li bilan tashkil kilinadi;
- shartnomaviy tadbirkorlik - mulk egasi bo’lmagan korxona raxbari
(menedjer) tomonidan shartnoma asosida amalga oshiriladi. Mas’uliyat
menedjer zimmasiga yuklatiladi.
Kichik biznesda ishbilarmonlik kuydagicha amalga oshiriladi:
- yuridik shaxs tashkil etib;
- yuridik shaxs tashkil etmasdan;
- yollangan mexnatdan foydalanib;
- yollangan mexnatdan foydalanmasdan.
Mulk shakliga ko’ra kichik biznesda xususiy, jamoa, ko’shma, aralash
va boshka korxonalar ishtirok etadi.
Amaldagi Qonunlarga muvofik kichik biznes egalari ko’yidagi
guruxlarga ajratiladi:
- yakka tartibdagi tadbirkor yuridik shaxs tashkilisiz va ishchi yollash
huquqiga ega bo’lmagan, ko’lida xususiy tadbirkor sifatida davlat ro’yxatidan
o’tganligi xakida guvoxnomasi bor bo’lgan jismoniy shaxsdir.
43
- mikrofirma – mulk shaklidan kat’i nazar ishlab chikarish
tarmoqlarida o’rtacha 20-kishigacha; savdo xizmat ko’rsatish va boshka
noishlab chikarish soxalarida 10 kishigacha xodimi bo’lgan korxonalardir.
- kichik korxona – mulk shaklidan kat’iy nazar, yilliga o’rtacha 100
kishigacha xodimi bo’lgan; kurilishda, kishlok xo’jaligi va boshka tarmoqlarida
– 40 kishigacha; fan soxasida, ilmni soxada, chakana savdo va boshka noishlab
chikarish tarmoqlarda 20 kishigacha xodimi bo’lgan korxonalardir.
- dehqon xo’jaligi - o’z faoliyatini yuridik shaxs sifatida amalga
oshiruvchi va oila boshlig’iga umrbod meros kilib berilgan o’z tormorkasida oila
a’zolarining shaxsiy mexnati asosida oilaviy mayda tovar ishlab chikaruvchi
xo’jalikdir.
- fermer xo’jaligi – fermer xo’jaliklari a’zolarining faoliyatiga
asoslangan, unga uzok muddatga foydalanish uchun ijaraga berilgan yer
tormokalarida kishlok xo’jalik maxsulotlarini ishlab chikarishni amalga
oshiradigan yuridik shaxs huquqiga ega bo’lgan mustakil xo’jalik subyektidir.
Korxona yirikligini ajratishning bunday mezonlari ularni soliqka
tortishdagi imtiyozlarni aniklash, kichik biznesni ko’llab kuvvatlashning anik
choralarini ishlab chikish, O’zbekistonda kichik korxonalarni ko’paytirish bilan
bog’lik bo’lgan infratuzilma tashkilotlarining faoliyatini takomillashtirish
imkoniyatini yaratadi. Bizda kichik biznes subyektlarini eng asosiy ko’rsatkichi
bu ishchi va xizmatchilar sonidir.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
