Maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti huquqshunoslik fakulteti «Fuqarolik huquqi»

«Kichik  biznes  jamiyatda  ham  iqtisodiy,  ham  siyosiy  vaziyatni 

mo’tadillashtirishga  yordam  beradigan  o’rta  tadbirkorlar  sinfining  paydo 

bo’lishi  demakdir.  Bu  -  respublika  bozorini  zarur  iste’mol  tovarlari  va 

xizmatlari  bilan boyitishdir.  Buning  uchun  kichik  biznesni  rivojlantirishning 

yangi  manbalari  ham  chet  el  investisiyalarini  keng  jalb  kilish  xisobiga,  ham 

ichki manbaalar, bank kreditlari xisobiga doimo kashf etib borilishi darkor».  

Ma’lumki, ilgarigi tartiblarga binoan tadbirkorlik subyektlarini davlat 

ro’yxatidan o’tkazishda ortikcha hujjatlarni talab kilish kollari uchrab turar edi. 

Chunki  bu  jarayon  ko’plab  xukumat  kadrlari  asosida  amalga  oshirilardi.  Bu 

borada  yagona  bir  tizim  bo’lmaganligi  bois  ro’yxatdan  o’tkazuvchi  davlat 

idoralari ishlarida ham anglashilmovchiliklar bo’lib turadi. Va buning okibatida 

tadbirkorlar bo’lar-bo’lmasga sarson-sargardon bo’lishardi. Endi bu jarayon anik 

bir  tizim  tarzida  shakllandi  va  bu  tadbirkorlar  uchun  juda  katta  kulayliklar 

tug’diradi.  

Vazirlar 

Makkamasining 

«Tadbirkorlik 

subyektlarini 

davlat 

ro’yxatidan  o’tkazish  va  xisobga  ko’yish  to’g’risida»gi  347  karoriga  asosan 

yakka  tartibdagi  tadbirkor  tomonidan  tumanlar  (shaxarlar)  hokimliklariga  -o’z 

yashash  joyidagi  ro’yxatdan  o’tkazuvchi  organga  (shaxsan  o’zi  kelib)  mazkur 

Nizomdagi 4-ilovaga muvofik shakl bo’yicha :  

1. Davlat ro’yxatidan o’tkazish to’g’risidagi ariza;  

•  3X4 o’lchamli 2 ta fotosurat;  

•  Ro’yxatdan o’tkazish yigimining belgilangan mikdori, to’langanligi 

to’g’risidagi bank to’lov hujjati;  

---

 

49 

•   Muhr  va  shtamp  eskizlari  (3  nusxada)  takdim  etiladi  va  pasport 

ko’rsatiladi.  

Ma’suliyati cheklangan va ko’shimcha majburiyatli jamiyatlarni davlat 

ro’yxatidan o’tkazish uchun;  

1. Davlat ro’yxatidan o’tkazish to’g’risidagi ariza;  

2. Nizom va ta’sis shartnomasining notarial tasdiklangan 2 asl nusxasi. 

Jamiyat  bir  shaxs  tomonidan  ta’sis  etilgan  takdirda,  u  tomonidan  notarial 

tasdiklangan Nizom;  

3.Tadbirkorlik  faoliyati  subyektinirng  pochta  manzilini  tasdiklovchi 

hujjat;  

4.Davlat  boji  yoki  ro’yxatdan  o’tkazish  yig’imining  belgilangan 

mikdori to’langanligi xakida bank to’lov hujjati;  

5.Shaxarlar (tumanlar) xokimliklarining vakolatli organlari tomonidan 

berilgan firma nomi to’g’risidagi guvoxnoma;  

6.Muassislarning xar biri tomonidan ta’sis hujjatlarida ko’rsatilagn o’z 

ulushining  kamida  30  %  i  Nizomiga  ko’shilganligini  tasdiklovchi  bankning 

ma’lumotnomasi.  Tadbirkorlik  subyektining  nizom  jag’armasi  yoki  uning  bir 

kismi  mulkiy  ulush  (ko’chmas  mulk,  asbob-uskunalar)  yoki  intellektual  mulk 

xisobida shakllantirilgan takdirda - bank ma’lumotnomasi talab etilmaydi, ta’sis 

hujjatlarida nizom jamg’armasi shakllantirish manbaalari ko’rsatilishi muassislar 

niyatining tasdig’i xisoblanadi.  

7.Muhr va shtamp eskizlari uch nusxada.  

Dekkon xo’jaliklari (yuridik shaxslar) .  

•   Tuman  (shaxar)  kokimliklariga  (shaxsan  o’zi  kelib  yoki  pochta 

orkali)  mazkur  Nizomga  3-ilovaga  muvofik  davlat  ro’yxatidan  o’tkazish 

to’g’risida ariza.  

•   Kishlok  xo’jaligi  kooperativi  (shirkat  xo’jaligi)  umumiy 

yig’ilishining  yoki  yukori  boshkaruv  organining  tashkil  etish  to’g’risidagi 

karori;  

•  Ustavning notarial tasdiklangan 2 asl nusxasi;  

---

 

50 

• Shaxar(tuman)  kokimliklarinirng  vakolatli  organlari  tomonidan 

beriladigan firma nomi to’g’risidagi guvoxnoma;  

•  muxr va shtamp eskizlari 3 nusxada.  

Tijorat  banklari  tomonidan  kichik  biznes  korxonalariga  kredit 

mablag’lari ajratish bo’yicha turli xil sansalorliklar davom  etmoqda. hujjatlarni 

ekspertizadan  o’tkazish  va  kredit  olish  tinkani  kuritadigan  darajada  og’ir 

jarayonga  aylangan.  Kichik  va  xususiy  korxonalarning  korijiy  kredit 

mablag’laridan  foydalanish  imkoniyatlari  foiz  darajasining  balandligi,  biznes 

rejalarni  ishlab  chikishda  tajriba  yetishmasligi,  garov  talablari  o’ta  yukoriligi 

sababli cheklanib kolayapti.  

Kichik  korxonalar  xisoboti  masalalarida  ham  tartib  o’rnatish  vaqti 

keldi. Kichik biznes korxonalarining xar oyda 15 xildan ko’p xisobot topshirishi 

tokat kilib bo’lmaydigan xoldir».  

Bugungi  kunda  kechayotgan  iqtisodiy  islokotlar  davrida  soliq 

solishning  investision  rag’batlantirish  tizimini  shakllantirish  zarur.  Bu  tizim 

kelib  tushadigan  soliqlarning  asosiy  manbaa  sifatida  soliq  solinadigan  bazasini 

chukurlashtirishi emas, balki kengaytirishni takazo etadi.  

Soliq  tizimining  takomillashmaganligi,  tegishli  infratuzilmalarning 

rivojlanmaganligi,  huquqiy  bazaning  yetarli  emasligi  borasidagi  qiyinchiliklar 

ham kichik biznesning ravnak topishiga yetarli imkon bermayotir.  

Rivojlangan mamlakatlar, ayniksa, ishlab chikarish soxasiga ko’p soliq 

pressini  ko’llamaydilar.  Respublikamizda  kichik  tadbirkorlik  sektorida  ishlab 

chikarish soxasi, eng asosiysi kayta ishlovchi xo’jalik yurituvchi kichik biznes 

subyektlari  ko’pchilikni  tashkil  etadi.  Shuning  uchun,  bizda  ham,  ishlab 

chikarish  va  kayta  ishlash  bilan  shug’ullanayotgan  kichik  biznes  subyektlariga 

soliq bo’yicha imtiyozlar berilsa maksadga muvofik ish bo’lar edi.  

Xususiy  tadbirkorlik  milliy  iqtisodiyot  va  davlat  tarakkiyotiga,  shu 

bilan  birga,  milliy  farovonlikka  erishish  yo’lidagi  ishlar  samaradorligiga 

bevosita ta’sir ko’rsatadi. Bu  soxaning afzallik tomoni  - moslashuvchanlik, tez 

orada  faoliyat  yo’nalishini  o’zgartira  olish  xususiyatidir.  Davlat  xaramligida 

---

 

51 

yashab,  ongiga  bokimandalik  kayfiyati  kattik  o’rnashib  kolgan  odamlarga 

mulkdorlik  xissini  uyg’otish  oson  kechmaydi.  Lekin,  mamnuniyat  bilan 

ta’kidlash  mumkinki,  hozir  vaziyat  10  yil  ilgarigidan  ancha  boshkacha  - 

ko’pchilik  mulkka  egalik  hissini  anglab  yetdi,  mulkdorlar  sinfi  kengayib 

borayotir.  Aynan  shu  mulkdor  sinfining  kengayishiga  mos  ravishda  yurtimizda 

rivojlangan davlatlardek o’rta tabaka shakllanib, o’z ko’lamini oshirmokda.  

O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  ―Tadbirkorlik  subyektlarini 

tekshirishni  yanada  qisqartirish  va  uning  tizimini  takomillashtirish  chora-

tadbirlari to’g’risida‖gi  2005 yil 5 oktyabr, pf-3665-son Farmonida tadbirkorlik 

subyektlarini tekshirishni tashkil qilish tizimini takomillashtirish va tekshirishlar 

sonini  keskin  qisqartirish,  xo’jalik  yurituvchi  subyektlar  faoliyatini  davlat 

tomonidan  nazorat  qilish  to’qrisidagi  qonun  hujjatlariga  qat’iy  rioya  etilishi 

uchun  nazorat  organlari  mansabdor  shaxslarining  javobgarligini  kuchaytirish 

maqsadida quyidagilar belgilandi:  

mikrofirmalar,  kichik  korxonalar  va  fermer  xo’jaliklarining  moliya-

xo’jalik  faoliyatini  qar  to’rt  yilda  ko’pi  bilan  bir  marta,  boshqa  tadbirkorlik 

subyektlarini  esa  qar  uch  yilda  ko’pi  bilan  bir  marta  reja  asosida  tekshirish 

o’tkaziladi;  

yangi  tashkil  qilingan  mikrofirmalar,  kichik  korxonalar  va  fermer 

xo’jaliklarining  moliya-xo’jalik  faoliyatini  ular  davlat  ro’yxatiga  olingan 

paytdan boshlab ikki yil mobaynida reja asosida tekshirish o’tkazilmaydi;  

hududiy  soliq  organlari  tomonidan  boshqa  tumanlar  (shaqarlar)da 

ro’yxatga  olingan  tadbirkorlik  subyektlarining  ishlab  chiqarish  binolari,  savdo 

shoxobchalari  qayerda  joylashganidan  va  xizmatlar  ko’rsatiladigan  (ishlar 

bajariladigan) joydan qat’i nazar, ularning moliya-xo’jalik faoliyatini tekshirish 

takrorlanishiga yo’l qo’yilmagan holda, tadbirkorlik subyekti ro’yxatga olingan 

joydagi tegishli soliq organlari bilan bir vaqtda amalga oshiriladi;  

tadbirkorlik  subyektlari  tekshirish  natijalari  bo’yicha  nazorat 

organlarining  taqdimnomalarini  bajargan,  shuningdek  yetkazilgan  zararni 

belgilangan  muddatda  va  to’liq  hajmda  ixtiyoriy  ravishda  qoplagan,  shu 

---

 

52 

jumladan  penyani  to’lagan  taqdirda  ularga  nisbatan  moliyaviy  jazo  choralari 

qo’llanilmaydi.  

Vazirliklar,  idoralarning  rahbarlari,  qoraqalpoqiston  Respublikasi 

Vazirlar  Kengashining  Raisi,  viloyatlar  va  Toshkent  shaqar  hokimlari  qattiq 

ogohlantirib qo’yilsinki, nazorat organlarining mansabdor shaxslari tadbirkorlik 

subyektlari  ruxsatsiz tekshirilganligi  va ularning xo’jalik  faoliyatiga noqonuniy 

aralashilganligi  uchun  yetkazilgan  iqtisodiy  zararning  o’rni  qoplangan  holda 

javobgarlikka, hatto jinoiy javobgarlikka ham tortiladilar.  

O’zbekiston  Respublikasi  Bosh  prokuraturasi  nazorat  va  ququqni 

muqofaza  qilish  organlarining  tekshirishlarni  tayinlash  va  o’tkazish  borasida 

belgilangan  tartibga  qat’iy  rioya  etish,  tadbirkorlik  subyektlarining  huquq  va 

qonuniy  manfaatlarini  himoya  qilish  yo’lidagi  faoliyati  ustidan  muntazam 

nazoratni amalga oshirish belgilandi.  

3.  O’zbekiston  Respublikasining  nazorat  organlari  faoliyatini 

muvofiqlashtirish  bo’yicha  Respublika  kengashining  yangilangan  tarkibi 

tasdiqlandi.  

4. Nazorat organlari faoliyatini muvofiqlashtirish bo’yicha Respublika 

kengashi:  

O’zbekiston  Respublikasi  Adliya  vazirligi,  Davlat  soliq  qo’mitasi, 

boshqa  manfaatdor  vazirliklar  va  idoralar  bilan  birgalikda  bir  oy  muddatda 

tadbirkorlik 

subyektlari 

faoliyatini 

tekshirish 

yillik 

va 

chorak 

muvofiqlashtiruvchi 

reja-jadvallarini  shakllantirishning 

aniq 

asoslangan 

tamoyillari ishlab chiqilishini ta’minlash belgilandi.  

2005  yilning  1  dekabrigacha  muddatda  tadbirkorlik  subyektlari 

faoliyatini 2006 yilda tekshirish muvofiqlashtiruvchi reja-jadvalini ishlab chiqib, 

tasdiqladi, unda mazkur Farmonning 1-bandiga muvofiq kompleks tekshirishlar 

o’tkazishning  asoslangan  tamoyillari  va  muddatlaridan  kelib  chiqqan  qolda 

tekshirilishi lozim bo’lgan subyektlar ro’yxatini shakllantirishni nazarda tutildi. 

Nazorat  organlariga  «Xo’jalik  yurituvchi  subyektlar  faoliyatini  davlat 

tomonidan  nazorat  qilish  to’g’risida»gi  qonun  moddalariga  qat’iy  muvofiq 

---

 

53 

ravishda  rejadan  tashqari  tekshirishlar  o’tkazilishini  asoslab  beradigan  sabablar 

mavjud bo’lgan favqulodda holatlarda ularni o’tkazishga ruxsat berildi