Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti



Download 1,58 Mb.
Pdf ko'rish
bet52/70
Sana17.06.2021
Hajmi1,58 Mb.
#68512
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   70
Bog'liq
leksiy ekalogiya

Orol  dengizi  muammosi.  Qadimdan  xalqimiz  orasida  "Bir  narsani  yo’qotmay  turib,  ikkinchi  narsaga  erishib  bo’lmaydi", 

degan  h’ikmatli  so’z  yuradi.  Sobiq  tuzum  davrida,  ekinekiladigan  maydonlarni  kengaytirish  maqsadida,  cho’llarni  o’zlashtirishga 

tushdilar. Holbuki, o’zlashtirilgan cho’l tuproqlarining oddiy lalmiqor tuproqlarga nisbatan suvga bo’lgan eh’tiyoji bir necha barobar 

katta.  Bu  muammo  h’am  h’amirdan  qil  sug’urgandek  osongina  h’al  etildi,  ya’ni  Amudaryo  va  Sirdaryoning  Orolga  boradigan 

yo’nalishini  o’zlashtirilayotgan  cho’l  zonasiga  burdilar.  Suvdan  ayovsiz,  vah’shiylarcha  foydalanish  natijasida  Orol  dengiziga 

qo’yiladigan  suvning  miqdori  kamaydi.  Ha,  ba’zilar  o’ylagan  maqsadiga  erishdi,  ya’ni  mah’suldorlikni  oshirish  uchun  erlar 

kengaytirildi. Ammo bizga undan ikki barobar qimmatga tushgani - Orol dengizining batamom qurib qolish xavfi tug’ildi. 

2000 yil Prezidentimiz 

İ.A.Karimov Birlashgan Millatlar Tashkilotida bo’lib o’tgan ming yillik sammiti 55-sessiyasida Orol 

muammosini yana ilgari surdi va bunda Orolning muammoga aylangani e’tirof etildi.  

Aslida Orol dengizi muammosi uzoq o’tmishga borib taqaldi. Lekin bu muammo so’nggi o’n yilliklarda xavfli darajada ortdi. 

Markaziy  Osiyoning  butun  h’ududi  bo’ylab  sug’orish  tizimlarini  jadal  sur’atda  qurish  ko’plab  ah’oli  punktlariga  va  sanoat 

korxonalariga suv berish barobarida keng ko’lamdagi fojia - Orol h’alok bo’lishini anglandi. 

1991-1962  yillarda  Orol  dengizining  sath’i  eng  yuqori  nuqtada  bo’lib, 53,4 metrni,  suvning  h’ajmi  1064  kub  kilometrni, 

suvning yuzasi 66 ming kvadrat kilometrni va minerallashuv darajasi bir metr suvda 10-11 grammni tashkil etgan edi. 

Dengiz  transporti, baliq  xo’jaligi, iqlim  sharoiti  jih’atidan  katta  ah’amiyatga  ega  bo’lgan. Unga  Sirdaryo  va  Amudaryodan 

h’ar yili deyarli 56 kub kilometr suv kelib quyilar edi. 

1994  yilga  kelib,  Orol  dengizidagi  suvning  sath’i-32,5  metrga,  suv  h’ajmi-400  kubkilometrdan  kamroqqa,  suv  yuzasining 

maydoni esa 32,5 ming kvadrat kilometrga tushib qoldi, suvning minerallashuvi ikki barobar ortdi. 



 

63 


1997 yil fevralda Markaziy Osiyodagi besh davlat boshliqlarning BMT, Jah’on banki va boshqa xalqaro tashkilotlar vakillari 

ishtirokida  Almatida  bo’lib  o’tgan  uchrashuvida  Orol  muammosini  h’al  etish  bo’yicha  tashkiliy  tuzilmalarini  takomillashtirish 

to’g’risida  qaror  qabul  qilindi  -  Orolni  qo’tqarish  xalqaro  fondining  ancha  ishchan  tarkibi  va  uning  negizida  h’arakatchan 

İjroya 


qumitasi tuzildi. 

Ekologik  kulfatlar  chegara  bilmasligini  anzarda  tutgan  h’olda  jah’on  jamoatchiligi  e’tiborini  mintaqaning  ekologik 

muammolariga qaratish lozim. 

Orol  muammosini  h’al  etish  bo’yicha  juda  ko’p  fikr  mo’loh’azalar  aytiladi,  tadbirlar  belgilanadi.  Biroq  samarali  natijalar 

bo’lmadi. Xullas, avval bizga juda foyda bergan dengiz, endi bizdan madad ko’tmoqda. 

Orol  va  Orolbuyidagi  ekologik  axvolning  keskinlashuvi  jah’on  jamoatchiligini  tashvishga  solmoqda,  Yaqin  o’tmishda 

dunyodagi eng yirik ko’llardan h’isoblangan Orol dengizi teelik bilai qurib bormoqda. Oxirgi 30 yil ichida dengiz sath’i 16 metrga 

pasaygan  va  suv  h’ajmi  1062  ming  km

3

.dan  268  km



3

  ga  tushib  kolxan.  Orol  dengizining  ko’rishiga  asosiy  sabab  Amudaryo  va 

Sirdaryo suvlarining keskin kamayib ketishidir. Sug’oriladigan erlarg maydonining ortib borishi Orol dengizining takdirini h’al qilib 

kuydi. Orol dengizining ko’rishi Orolbo’yi mintaqasidagi sotsial - ekologik vaziyatning og’irlashishiga olib keldi. 

Har  yili  Orolning  qurigan  tubidan  millionlab  tonna  tuz  va  chang  ko’tarilib,  juda  katta  xududda  h’avo,  tuproqlarning 

ifloslanishiga olib kelmoqda. Ah’oli o’rtasida kasallanish va o’lim ko’rsatkichlari yuqori darajaga etgan. Orol dengizining asl h’oliga 

qaytarish muammosi munozarali h’isoblanadi. Z.M.Akramov va A.A.Rafikovlarning fikricha mavjud suv resurslari asosida dengizni 

asl  h’oliga  qaytarish  aslo  mumkin  emas. Chunki  mintaqada  dengizni  tiklash  uchun  ortiqcha  suv  mavjud  emas. Orol  muammosini 

h’al qilish uchun turli loyih’alar, mutaxassislarning fikrlari mavjud. Masalan: Sibir daryolarining suvini keltirish, Kaspiy dengizidan 

suv olish kabi loyih’alar. Albatta qaysi ilmiy farazningto’g’riligini vaqt ko’rsatadi. 

Yaqin kelajakdagi asosiy va real vazifa Orol dengizining sath’ini 30 - 33 metr balandlikda saqlab qolishdir. Buning uchun 

dengiega h’ar yili kamida 20 km~' suv etib borishini ta’minlash zarurdir. Orol va Orolbo’yi muammolarini h’al qilishda Markaziy 

Osiyo  mamlakatlari  h’amqorlikda  ish  olib  bormoqda.  AQSh,  Yaponiya,  GFR,  Frantsiya  va  boshqa  rivojlangan  davlatlar,  BMT, 

Jah’on  banki  va  boshqa  turli  davlat  va  nodavlat  xalqaro  tashkilotlari  bu  asr  muammosini  ijobiy  h’al  qilishgao’z  h’issalarini 

qo’shmoqdalar. 

Shunday  qilib, kishilik  jamiyatida  suvning  o’rnini  bosadigan  boshqa  h’ech  qanaqa  resurs  yo’qdir. Bu  esa  suvning  bebah’o 

ekanligidan darak beradi. 

Kelgusida  toza  suv  tanqisligi  sezilsa, insoniyat  bir  qancha  qo’shimcha  choralar  ko’rishga  majbur  bo’ladi. Bunday  choralar 

qatoriga  muzlik  suvlaridan  foydalanish,  dengiz  va  okean  suvlarini  chuchuklashtirib  foydalanish  va  nih’oyat  yomg’ir  suvlaridan 

foydalanish kabi vazifalar kiradi. 




Download 1,58 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   70




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish