A n V a r c h o r iy e V

turgan hukmdorlar uchun o'z hukmlarini so'zsiz bajartirish,
fuqarolarga tobelik ruhini singdirish, hech qanday e’tirozsiz
bo'ysunish kayfiyatini shakllantirish uchun qo'l kelganligini ham
unutmaslik lozim.
Г Jahon sivilizatsiyasi tarixida birinchilardan bo'lib xitoylik mu-
tafakkir Konfutsiy inson faoliyatini baholovchi mezonni yara-
tishga harakat qildi. Uning tushuntirishicha, odamlar o'rtasidagi
o'zaro munosabatlar tabiat qonunlariga asosan emas, balki al-
laqanday o'ziga xos qonuniyatlarga asosan sodir bo'ladi1.)
Kishilar faoliyatini to'g'ri baholamoq uchun, eng awalo,
o'sha faoliyatning sodir bo'lish sabablarini aniqlamoq zarur. Bir
ibora bilan aytganda, inson faoliyatiga baho berganda, uning
so'ziga, nutq irod qilishiga qarab emas, balki kundalik ishiga
qarab baholamoq zarur,2 degan xulosaga keladi.
Qadimgi Xitoy falsafasida inson to'g'risidagi falsafiy fikrlar
taraqqiyotiga munosib hissa qo'shgan ta’limotlardan yana biri
1 Q aran g : Д р е в н е к и т а й с к а я ф и л о с о ф и я . В д ву х т о м а х . Т о м 1. М ., 1972, 
2 8 1 -b e t.
2
Q arang: у ш а ер д а, 
143-bet.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

moizmdir1. Moizm ta’limotining asoschisi Mo di (Mo-Szi)dir.
(Mo di eramizdan awalgi 480—400-yillarda yashagan.) U yarat-
gan inson to'g'risidagi falsafiy fikrlar asosida «umumiy, o‘zaro
muhabbat va manfaat» uyg'unligi haqidagi g‘oya yotadi. Moizm,
'Konfutsiy ta’limotidan farqli o‘laroq, adolat bilan manfaatni
yagona bir tugunga birlashtirishga harakat qildi. «Adolat — bu
foyda demakdir», deb tushuntirdi. Foyda, manfaat, moizmda
faqat kishi uchun emas, balki butun jamiyat, butun xalq uchun