Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Ўзбекистои Ресиубликаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги

ВАЛЕОЛОГИЯНИНГ ФАН Э1САНЛИГИ ВА М ЕТОДЛАРИ
САЛОМ АТЛИКНИНГ 3-БОСҚИЧЛИ МОДЕЛИ ҲАҚИДА
Қадимдан инсон организми тузилишини уч босқичли пирамидага 
ўхшатишган яъни: биринчиси-жасад, руҳият (психика) ва маънавий, ақлий 
ҳолат (духовность)лардан иборат. Жасад дейилганда унинг бир бутунлиги, 
тургушш ги ва бошқарилиши жараёнларининг имкониятли эканлиги яъни 
гомеостаз, адаптация, реактивлилик, чидамлилик, репарация (янгиланиш), 
регенерация (қайта тикланиш), онтогенез ва бошқалар. Иккинчиси -
руҳият. Бу ўз ичига эслаш қобилияти ва унинг ўзига хослиги, бошқа руҳий 
ҳолатлар-эмоционал, 
интеллектуал 
хусусиятлари.Учинчиси-аҳлоқий, 
маънавий 
ҳолат 
яъни 
ақл-идрок, 
хиссиётлик 
даражаси- 
«Одам» 
ҳисобланади.
Инсоннинг бундай тузилиши ва функционал ҳолатини билишлик 
валеология фанининг объекти ҳисобланади.
ВАЛ ЕОЛОГИЯНИНГ ФАН ЭКАНЛИГИ
Валеология атамаси 80- йилларда И.И.Брехман томонидан фанга 
киритилган. 
Владимир 
Маевский 
(1999) 
«Доктор Апанасенконинг 
рецепти» номи билан қуйидаги фикрларни баён этади.
Ҳаётдаги айрим хатоликларнинг мавжудлиги, ядровий ваҳималар, 
маданий ва бошқа тараққиёт, экологик хавф-хатарли социал ҳолатлар унинг 
соғлигига путур етказиши, ўлим содир бўлишига олиб келиши мумкин. 
Масалан, УССТ маълумотларига кўра 1992 йилдан 2000 йилгача бўлган 
даврда планета бўйича рак касалликлари 80%га ортиши мумкин. Диабет 
касаллиги ҳар 10-12 йилда 2 марта кўпаймоқца. «Сурункали бронхит» 
касаллиги 20%ни ташкил қилади. Украинада атиги 37% эркакларгина фаол
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

сперматазоидга эга! АҚШда 3% янги туғилган болалар “стерил ҳолда яъни 
келгувсида “авлод қолдирмаслик” ҳолатига эга.
Буларнинг ҳаммаси инсоният инқирозига олиб келади, лекин айрим 
ҳолатларда кўпайиш бўлса ҳам, уларнинг сифат даражаси йил сайин 
ёмонлашади.
Туғилган балаларнинг 90% ҳар ҳил камчиликлар (органик пороклар) 
билан туғилмоқца, 10% эса соглиғини яхшилаш учун минг-минглаб 
долларларни талаб этади.
Илгарилари инсоният бошқача ташқи муҳит ва ҳолатларда яшаган. 
Табиат борган сари ўзгармокда. Биологик организмда ўз-ўзини бошқара 
олиш мехаиизми мавжуд. Агарда у ўзгарса турли хил нохушликлар, 
касаллнклар келиб чиқиши мумкин. Ш унинг учун ҳам, масалан, тараққий 
этган мамлакатларда - АҚШда, Францияда нафақат эски касалликлар 
(тубер улёз, малярия - безгак, ва б.) қайта тикланмокда, хатто айрим 
одамларда касалликлар «букети - дастаси» пайдсг бўлмоқда. Одатий 
медицинанинг эса уларга кўплаб дори-дармон воситалари билан ҳам кучи 
етмай қолмоқца.
Бундай ортодоксал (бир қолипдаги) соғлиқни сақлаш тизимининг 
мавжудлиги Украинада валеология фанининг барпо бўлишига сабабчи 
бўлди ва унинг вазифаси организмнинг ўзини-ўзи бошқара олиш 
механизмини мустаҳкамлашдан иборатдир, деган фикр бўлди.
Шунинг учун ҳам, Украинада жисмоний тарбия ва спортга катга 
аҳамият берилиб, бу соҳада Оврўпадан ўн йил олдинга ўтиб олди ва 
эндиги шиор «Валеология для всех» бўлиб қолди.