Microsoft Word kuk turklari asiri ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
22
men uni sevishdan emas, balki suqrotona suhbatlar qurib o‘tirishdan ko‘proq zavq 
olardim. U menga ko‘p narsani o‘rgatdi. Masalan, ovchi va uning o‘ljasi nazariyasini 
olaylik. U Lukni ovchi, o‘zini esa hayvon bo‘lganini aytadi. Luk hayotida bir narsani: o‘z 
o‘ljasini kerakli mahal va ayni joyida ushlashni yaxshi ko‘rardi. Fiona ham har doim u 
yerda bo‘lardi. Lekin otishdan avvalgi ayni so‘nggi lahzada doimo o‘qqa uchmaslikning 
uddasidan chiqar va ovchi uni boshqa joy va vaqtda yana mo‘ljalga olishga urinib 
ko‘rardi... 
Hozir esa Fiona uni poylab yuribdi. U menga butunlay boshqa bir hikoyani so‘zlab berdi. 
Biz Kann yaqinidagi Avliyo Margaret orolidagi archa bo‘ylari anqib turgan o‘rmonda sayr 
qilib yurardik, birdan u qabrtoshiga o‘tirib, o‘rxun yozuvlarini qanday qilib o‘qishganini 
bilish-bilmasligimni so‘radi.
«Rohib Yefrem Valaamovning do‘sti rus sayyohi Yadrintsev o‘rxun toshlarini topganda, 
niderlandiyalik tilshunos Vilgelm Tomson («Men uni bilaman!») ularni suratga olib, 
xitoycha varianti bilan solishtirib ko‘rdi va undagi o‘ziga xosliklarni o‘rgana boshladi.
Eng avval u O'rxun toshi 38 ta qaytariladigan turli xil harflardan iboratligini aniqladi. 
Keyin u bu alifboda unli harflar bormi-yo‘qligi, agar bor bo‘lsa, ularning qaysi ekanligi 
ustida ish olib bordi. Uning fikricha, masalan, «x-u-x» undosh-unli-undosh ketma-ketligi 
bo‘lishi mumkin yoki aksincha. Shu tarzda u boshqa tilshunoslik qoidasiga ko‘ra unli 
tovush ekanini bildiruvchi bir necha belgilarni topdi. Shu bilan bir qatorda u bu 
unlilarning turli undoshlar bilan bog‘lanish yo‘llarini izlay boshladi. U topgan qoidalar 
izlayotgan tilida unlilar uyg‘unligi mavjud ekaniga ishonch hosil qildirdi. Matndagi eng 
ko‘p qaytariladigan so‘zlarni tahlil qilar ekan, ulardan biri ikki unlili so‘z ekanini aniqladi, 
bu «Tangri» degan so‘z edi. Ikkinchi eng ko‘p ishlatilgan va xitoychaga asliga yaqin qilib 
tarjima qilingan so‘z «Kyueh-ti-kin» bo‘lib, uzoq va og‘ir mehnatdan so‘ng Vilgelm 
Tomson buning haqiqiy nomini aniqladi: «Kul-Tegin» yoxud Farovonlik Shahzodasi. 
Ushbu so‘zlar ko‘p foydalanilgan uchinchi bir so‘zni o‘qish imkonini berdi: «Turk». 
Shunday qilib, «Tangri», «Kul-Tegin» va «Turk» so‘zlari toshdagi o‘qilgan birinchi so‘zlar 
bo‘ldi. Qandaydir ramziy ma'no borga o‘xshamayaptimi?» 
Fiona hikoyasini to‘xtatib, jilmaygancha dedi: «Ba'zida shunday tuyuladiki, go‘yoki men 
ham bir unli tovushman va hayot meni qorong‘u undoshlar ichiga puflab turadi»... 
28
Bu Tomsonning sharhi to‘g‘risidagi hikoyaning so‘nggi emas edi. Fionaning gapiga 
qaraganda, Abo Yefrem - Yadrintsev sharhning qiyosiy usulini tanqid qilgan. U Kul-
teginga bag‘ishlangan bir xil toshdgi turkiy va xitoycha matnlarning boshlanishini
birlashtirdi. Fiona yon daftarchasini olib, quyidagilarni o‘qidi: 
«Yuqorida moviy osmon va quyida qo‘ng‘ir yer yaratilgach, ularning o‘rtasida inson 
bolasi vujudga keldi». 
Endi xitoycha muqobilini eshiting: 

---

Ko‘k Turklari asiri (roman). Nouman Smaylz