O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

Ma’lum vaqtdan so’ng esa psixik holatlarning miqdoriy psixodiagnostikasi uchun 
maxsus usullar yaratilishi yuzaga keldi. Masalan, faktorli tahlil shular jumlasidan bo’lib, u 
birinchi bor shaxs xislatlarini va aqliy rivojlanishni psixodiagnostika qilishda ishlatildi. 
 
Hayotiy va pedagogik tajribalar shuni ko’rsatadiki, diagnostik faoliyat bilan 
shug’ullanmoqchi bo’lgan pedagog, ba’zi hollarda amaliyotchi-psixolog ishni o’zida mavjud 
metodikalardan kelib chiqib, shu metodika yordamida tadqiqot, tekshirish o’tkazish, ma’lumot 
yig’ishdan boshlaydi. Keyin esa olingan natijalarni hayotga moslashtirishga harakat qilib, o’z 
ishining amaliy ahamiyatini ko’rsatishga harakat qilinadi. Bunda ish uslubining asosiy 
kamchiligi shundaki, ba’zida juda mukammal, o’ta ilmiy, amaliy asoslangan metodikalar aniq 
pedagogik faoliyatning maqsad va vazifalariga mos kelmasligi, ulardan yiroqligi sababli kutilgan 
natija bermaydi. Pedagogning diagnostik faoliyatining samaradorligi, muvaffaqiyati tanlangan 
va qo’llanilgan metodikaning "noyobligi" bilan emas balki bu metodikaning shu muhitga, shu 
davrda o’rganilayotgan aniq maqsadga, vazifaga mosligi bilan belgilanadi. Shuning uchun ham 
har qanday diagnostik faoliyat nimani yoki kimni, qaysi maqsadlarda o’rganish, olingan 
natijalardan qanday foydalanishimizni anglashdan boshlanishi shart. Boshqacha qilib aytganda, 
pedagogning diagnostik faoliyati quyida ko’rsatilgan bosqichlarda, ketma-ket olib borilishi 
kerak.15 
Psixodiagnostika va psixometriya. 
iagnostik xatolar to’g’risidagi to’liq tahlil qilingan fikrlar, asosan, taniqli mutaxassis 
Z.Pleviskiy
(Plewiska)
asarlarida bayon qilingan. U o’z qarashlarida “diagnostik xatolar”ni quyidagi 
ikkita asosiy guruhga bo’lgan: 
15
T.Melcherti"Foundations of Professional Psychology" 2011. 135-145-betlar 
P 
D 

---

76 
ma’lumot yig’ish bilan bog’liq bo’lgan xatolar; 
ma’lumotlarni qayta ishlash jarayoni bilan bog’liq bo’lgan xatolar. 
Birinchi guruh xatolarga quyidagilar kiradi: 

Kuzatishdagi xatoliklar
(masalan; tashxis uchun muhim bo’lgan shaxsning 
shakllanishidagi chiziqlarga nisbatan “ko’rlik”). 

Ro’yxatga olishdagi xatoliklar
(masalan; bayonnomadagi emotsionallik psixologni 
tekshiriluvchiga bo’lgan munosabatiga bog’liq. 

Asbob-uskunalar xatosi
– apparatlardan foydalanishni bilmaslik va o’lchovchi 
texnikada interpretasion hamda texnik jihatdan nosozlik oqibatida yuzaga keladi. 
Ikkinchi guruh, ya’ni ma’lumotlarni qayta ishlash jarayonida kelib chiqadigan asosiy 
xatoliklar quyidagilardan iborat: 

“Birinchi hayratlanish” effekti
– dastlabgi birinchi ma’lumotni qiymatidan ortiq 
ravishda baholashga bog’liq xatolikdir. 

Atribusiya xatosi
– tekshiriluvchida mavjud bo’lmagan omillarni hisobga olish yoki 
noturg’un xususiyatlarni turg’un, deb baholash natijasida kelib chiqadi. 

Yolg’on sabablar xatosi
. 

Bilish radikalizmi
– ishchi farazlarga nisbatan yuqori baholash an’anasining 
mavjudligi va yaxshi iboralarni qidirishga bo’lgan xohishning yo’qligi. 

Bilish konservatizmi
– farazlarni o’ta ehtiyotkorlik bilan shakllantirish. 
Psixodiagnostik faoliyat jarayonida kuzatiladigan xatolar yoki klassifikasiyaning ahamiyatga 
ega bo’lish darajasi aniq emas. Bu xatolarning sodir bo’lishi xohlagan vaqtda yuz berish ehtimoli 
mavjud. Shu bois, psixodiagnostik o’ziga xoslik aniq uslubiy holatlarga, jumladan, testlarga va 
nazariy jihatdan o’tkazilgan tekshirishlarga taalluqlidir.