O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

ferrit
deb, Fe
qattiq eritmasi 
austenit 
deb aytiladi.
Uglerod temirda yaxshi erimaydi. Uglerodning temirda
eruvchanligi haroratga bog‘liq: 720 °C da uglerod maksimal 0,05 %
gacha erishi mumkin, magnit xossasiga ega, elektr tokini yaxshi
o‘tkazadi, xona haroratida uglerod 0,006 % gacha erigan holda
bo‘ladi. Austenitda (
γ
-Fe) uglerod 2,14 % eriy oladi. 1130°C
γ
-temirning anchagina uglerodni eritish xususiyati bo‘lib, termik
va kimyoviy termik jarayonlarni bajarish imkoniyatini tug‘diradi.
1868-yilda rus olimi D.K.Chernov tomonidan po‘latdagi
uglerodning miqdoriga qarab kritik nuqtalarning mavjudligi

---

21
aniqlangan. Temirda uglerodning eng ko‘p miqdori 6,67%
bo‘lib, bunda kimyoviy birikma hosil bo‘ladi.
Bu birikma 
sementit
(temir karbidi Fe
3
C) deb yuritiladi.
Sementit turg‘unmas kimyoviy birikma bo‘lib, u katta haroratda
bo‘linib ketadi:
Fe
3
C = 3Fe + C
Shuning uchun o‘rganilayotgan diagramma „Temir — se-
mentit“ yoki bo‘lmasa „Temir — uglerod“ holat diagrammasi
deb yuritiladi (10-rasm). Temir — uglerod holat diagrammasi
yuqorida qurilgan uslubda olingan kritik nuqtalar va haroratlar
asosida masshtablarda chiziladi. Fe — C holat diagrammasini
tahlil qilamiz.
ACD
chizig‘i 
likvidus
chizig‘i bo‘lib, uning yuqorisida
joylashgan hamma qotishmalar suyuq holatda, 
AECF
chizig‘i
esa 
solidus
chizig‘i bo‘lib, undan pastda joylashgan hamma
qotishmalar qattiq holatda bo‘ladi.
Chiziqlarning tavsifi diagramma murakkab ekanini, ya’ni 
1
va 
2
tiðdagi diagrammalar yig‘indisidan tashkil topganligini
ko‘rsatadi. Bu yerda 
A
nuqtadan 
E
nuqtagacha 
2
tiðdagi va 
E
dan
F
gacha 
1
tiðdagi diagrammalardir. Sovish jarayonida ara-
lashmadagi uglerod miqdoridan qat’i nazar, 
AS
chizig‘i bo‘ylab