A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

evkalipt (Eucalyptus) 
turkumidir.
EVKALIPT (EUCALYPTUS) TURKUMI
Turkum tarkibida 600 ga yaqin tur mavjud, ular asosan Avstraliya, 
Tasmaniya, Indoneziya va Gvineya orollarida tarqalgan. Evkaliptlar yer 
shari o ‘simlik dunyosining ajoyib vakillaridan hisoblanadi. Ulaming 
b a’zi turlari dunyodagi bargli daraxtlar orasidagi eng baland daraxtlar 
b o iib , 155 metr balandlikkacha о‘sib, 3 metr diametrga ega tana hosil 
qiladi.
Rossiyaga evkalipt turlari XIX asr oxirlarida introduksiya qilingan, 
ular asosan Kavkaz va Qora dengiz bo‘ylarida o‘stirilgan. Sinab

---

ko‘rilgan 150 ga yaqin evkalipt turidan 20 tasi keng ommalashtirish 
uchun tavsiya etilgan. Bulaming eng asosiysi 
gigant evkalipt
(Eucalyptus gigantea Hook.) 
bo‘lib, u jud a sifatli ko‘p miqdordagi 
yog‘och yetishtirish imkonini beradi. Yangi sharoitlarda yaxshi 
moslashgan va madaniy holda o ‘stirish uchun quyidagi evkalipt turlari 
tavsiya etilgan: 
xivchinli evkalipt (Eucalyptus viminalis Labill.),
Dalrimpl evkalipti (Eucalyptus Dalrympleana Hort.), m oviy
evkalipt (Eucalyptus globulus Labill.) 
va boshqalar.
Evkaliptlar doimyashil daraxtlar hisoblanadi, ulaming barglari b ir 
necha yillar to‘kilmay turadi. Ulaming hayotini 3 davrga ajratish 
mumkin: yosh, oraliq va qari yoshdagi barg formalari mavjud. Shuning 
uchun ham bir daraxtda doim turli shaklga ega turli yoshdagi barglar 
rivojlanadi. Gullari ikki jinsli, yig‘ilib to ‘pgul hosil qilishadi. 
Gullarining tuzilishi ajoyib, qo‘ng‘iroqsimon kosachasi cho‘zinchoq 
qopqoq bilan o ‘ralib turadi, gullash davrida bu qopqoq tushib ketadi, 
uning ichida joylashgan g ‘uncha ochiladi, Mevasi ko‘sak b o ‘lib, 
gullagandan keyin 3-8 oydan so‘ng yetiladi va daraxtida uzoq saqlanadi. 
U rugiari mayda, tuxumsimon shaklga ega.
Evkaliptlar vegetativ yo‘l bilan ko‘payadi. Kavkazda o‘stirilayotgan 
turlari ichida sovuqqa chidamli shakllarini seleksiya qilish ishlari olib 
borilmoqda. Hozir -10°C gacha sovuqlarga chidashi mumkin bo‘lgan turlari 
va duragaylari mavjud.Evkliptlar Kavkazda kech kuzgacha o ‘sadi, shu 
sababli ham bir yillik novdalari yog‘ochlashishga ulgurmaydi va qishki 
sovuqlarda zararlanadi. Nam va unumdor yerlarda yaxshi o ‘sadi. 
Evkaliptlaming xalq xo'jaligida ahamiyati juda katta, yog‘ochining sifati 
yuqori, pishiq, teksturasi chiroyli va chirimaydi. Shuning uchun uning 
yog‘ochidan temir yo‘l shpallari telegraf ustunlari tayyorlanadi, vagonsozlik 
va kemasozlikda foydalaniladi. Barglarida 1-4% qimmatbaho evkalipt moyi 
mavjud, u farmatsevtika va parfyumeriya sanoatida qo‘llaniladi. Evkalipt 
daraxtining ildiz tizimi kuchli rivojlangan bo‘lib, tuproq namini kuchli 
bug‘latib, yer ostki suvlarining sathini pasaytirib yuboradi. Kavkazdagi 
Kolxida past tekisligidagi botqoqlangan yerlarga ekilgan evkaliptlar 
botqoqlami qurishiga sabab bo'lgan.