ISLOM FUNDAMENTALIZMI
– Qur’on va hadislarga
so‘zma-so‘z talqin etuvchi, ilk islomga qaytishga qaratilgan
aqidalarni targ‘ib qiluvchi diniy-konservativ ruhdagi oqim.
Islom fundamentalizmi vakillari islomning fundamental (asosiy)
tamoyillari jamiyatning taraqqiyot yo‘lini belgilab beradi, deb
hisoblaydilar va faqat ularga amal qilishga da’vat etadi. Keyingi
paytlarda mutaassib musulmonlar «fundamentalistlar» deb atal-
moqda.
ISLOMgAcHA BO‘LgAN MA’NAVIY MEROSIMIZ-
NINg NAMUNALARI
– muqaddas «Avesto» kitobida, «Kul-
109
tegin», «Bilga Xoqon», «To‘ngyuquq» bitiklari, Kayxusrav va
Doroga qarshi kurashgan milliy qahramonlarimiz haqida «To‘-
maris», «Shiroq» afsonalari, Makedonskiy (Iskandar Zulqarnayn)
ga qarshi kurashgan Spitamen haqidagi rivoyatlar, Panjikentda
topilgan (1932-yilda) so‘g‘d yozuvidagi 86 hujjat, Xorazmdagi
Tuproq qal’adan topilgan 83 dan ortiq qadimgi Xorazm
yozuvlarida va boshqa hujjatlarida o‘z aksini topgan.
ISLOM
– (arabcha – bo‘ysunish, itoat etish, o‘zini Alloh
irodasiga topshirish) – jahonda keng tarqalgan uch din
(buddaviylik va xristianlik bilan bir qatorda)dan biri. Islom diniga
e’tiqod qiluvchilar arabcha «muslim» («islomni qabul qilgan»,
«itoatli», «sadoqatli»; ko‘pligi «muslimun») deb ataladi. «Muslim»,
«muslimum» so‘zining boshqa xalqlar orasida o‘zgacha talaffuz
etish (masalan, forslarda – musalmon, o‘zbeklarda – musulmon,
qirg‘iz va qozoqlarda – musurmon, Ukraina va Rossiyada –
basurmon, musulman) natijasida bu dinga e’tiqod qiluvchilar turli
nom bilan ataladi. Lekin bularning ichida hozir musulmon iborasi
keng tarqalgan.
MADINA
– (arab. – shahar, to‘liq arabcha nomi – Madinat
Rasululloh yoki Madinat an-nabiy – payg‘ambar shahri) –
Saudiya Arabistonining shimoli-g‘arbiy qismidagi shahar. Hijoz
viloyatida bo‘lib, xalq uni Madinai munavarra – Nurafshon
shahar deb e’zozlaydi. Makkadan 400 km. shimolda joylashgan.
Madinaga asos solingan vaqt noma’lum. Qadimgi Yasrib
(Yatrib) ilk o‘rta asrlardan boshlab Madina deb atalgan. 622 yil
Muhammad (s.a.v.) Makkadan Madinaga ko‘chib o‘tganlar va
qolgan umrlari shu yerda kechgan.
MADRASA
– (arab. – dars o‘qitiladigan joy, darsxona)
islomda o‘rta maxsus diniy o‘quv yurti. Yaqin va O‘rta Sharq
mamlakatlarida ulamolar va maktabdorlar, davlat idora xodimlarini
tayyorlagan. Islom mamlakatlarida madrasa haqidagi ilk
ma’lumotlar X asrga oid bo‘lib, ular Xuroson va Movarounnahrda
joylashgan. XI asrdan boshlab yetakchi o‘quv yurtiga aylangan,
110
bungacha ta’lim masjidlarda va xususiy uylarda, shuningdek,
mehmonxonalar, kutubxonalar, kasalxonalarda olib borilgan.
Madrasalar vaqf hisobiga ta’sis etilgan. Madrasalarda mudarrislar
va boshqa xizmatchilar maosh, talabalar stipendiya, o‘quv jihozlari
(daftar, kitob, qalam va boshqalar) va turar joy bilan ta’minlangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |