Озод МЎъмин буюк амир темур

 
 * * * 
Жаҳонгиршоҳ 1627 йилнинг октябрь ойида вафот этди. 
Унинг катта ўғли Шоҳ Жаҳон бу пайтда Декан вилоятида 
жанглар олиб бораётган эди. Шунинг учун унинг укаси 
Шаҳриёр фурсатдан фойдалаииб тахтни эгаллашга интилди. 
Бироқ 
саройдаги 
юқори 
мавқели 
аёнлардан 
бири. 
Жаҳонгиршоҳнинг кенжа хотини Нуржаҳонга амаки ва шаҳзода 
Шоҳ Жаҳонга қайнота бўлмиш Асафхон (унинг қизи Мумтоз 
Маҳал Шоҳ Жаҳоннинг суюкли хотини эди) бунга халақит 
берди. Асафхон Жаҳонгиршоҳнинг 1622 йилда вафот этган ўғли 
Хусравнинг ҳали ёш бўлган фарзанди Давар Бахшни 
вақтинчалик тахтга ўтқазиб, Шаҳриёрга қарши жангга кирди ва 
уни қўлга тушириб, кўзларига мил торттирди. Шоҳ Жаҳон етиб 
келгач, Давар Бахш Эронга жўнатилди ва 1628 йилнинг 
февралида Шоҳ Жаҳон бобурийлар тахтига ўтирди. 
Шоҳ Жаҳон ажойиб ҳукмдор эди. У одил шоҳ сифатида ном 
чиқарган. 1630 – 1632 йилларда Декан ва Гужарат вилоятларида 
рўй берган очарчилик пайтида халққа катта ғамхўрлик қилганди. 
Шоҳ Жаҳон антиқа иншоотлар, бинолар қуришга ҳам аҳамият 
берган. Айниқса, унинг номини абадийлаштирган муҳташам 
бино — Тож Маҳал мақбараси бутун дунёга маълуму машҳур. 
Агра шаҳридаги бу мўъжиза унинг хотини Мумтоз Маҳалга атаб 
қурилган. Бундан ташқари, Шоҳ Жаҳон ўзининг Деҳлидаги 
саройида ажиб бир тахт ясатдирган. Уни «Товус тахт» деб 
атаганлар. Тахт турли қимматбаҳо жавоҳирлар, шу жумладан 
«Чироғи олам» ва «Кўҳи нур» билан ҳам безатилган. Шоҳ 
Жаҳон ҳам «Чироғи олам»га ўз номини ёздирган, лекин Шоҳ 
Жаҳон деб эмас, балки Соҳибқирони Соний, яъни Иккинчи 
Буюк Амир Темур деб. 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
24

---

Озод Мўъмин Хўжа. Буюк Амир Темур ёқути 
1657 йил 6 сентябрда Шоҳ Жаҳон тўсатдан касал бўлиб, 
мамлакатни бошқара олмай қолди. Шу кундан бошлаб, буюклик 
қони гупуриб ураётган фарзандлар орасида шоҳлик тахти учун 
кураш авж олди. Доро, Шужоъ, Аврангзеб ва Муродларнинг ҳар 
бирида бунга истак ва куч бор эди. Доро Шоҳ Жаҳоннинг 
севимли ўғли эди, у валиаҳд деб ҳам эълон қилинганди, бироқ у 
жангларда чиниқмаган, хавф-хатарларга бош суқмаган, лашкар 
билан алоқаси аъло эмасди. Кейинги ўғил Шужоъ ҳукмдорлик 
тажрибасига эга эди: у ўн етти йил Бенгалияни бошқарганди. 
Шужоъ куч-ғайратли кимса эди-ю, лекин узоқ чўзилувчи 
жангларни олиб боролмасди. Стратегияда оқсарди. Учинчи 
фарзанд Аврангзеб эса совуққон, тажрибали саркарда 
ҳисобланар, сарой аёнлари уни кучли шахс сифатида ҳурмат 
қилишарди. Кенжа ўғил Мурод эса ҳис-ҳаяжонли, гўзаллик ва 
зиёфатларни хуш кўрувчи бўлса-да, жуда жасур йигит эди. 
Жангларда Аврангзеб ўзининг ўткир қобилиятини намойиш 
қилиб, тахтни эгаллади. Бу 1659 йил июнь ойида рўй берди. У 
бироз тузалиб, оёққа турган отаси Шоҳ Жаҳонни давлат 
ишларига аралаштирмай қўйди. Шоҳ Жаҳон 1666 йил 22 
январда вафот этди. 
Аврангзеб шоҳ Оламгир номи билан иш юритди. У 1707 
йилгача ҳукмронлик қилди. Унинг номи «Чироғи олам»га 1659 
йилда ёзиб қўйилган. Бобурийлар буюк империясининг энг 
юксалган вақти шоҳ Оламгир даврига тўғри келади. Аврангзебга 
ҳозирги Ҳиндистон, Бангладеш, Покистон, Афғонистон ва 
Эроннинг катта бир қисми қарам эди. IIIоҳ Оламгир ҳақида 
солномачилар ҳам, чет эллик саёҳатчилар ҳам фақат яхши 
гаплар ёзиб қолдиришган. Унинг жуда ўқимишли, билимли 
кимса бўлгани алоҳида таъкидланган. Айниқса, шоҳнинг 
«Оламгир фатволари» асари давлат қонунчилигининг ягона 
китоби сифатида қўлланилган. Ҳиндистонда яқин-яқинларгача 
шу қонунлардан фойдаланиб келишган. Ҳинд тарихчилари 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
25

---

Озод Мўъмин Хўжа. Буюк Амир Темур ёқути 
Оламгирни «икки энг буюк бобурийнинг бири» (биринчиси — 
Акбаршоҳ), деб шарафлашган.