B. M. Mamatkulov, X. E. Rustamova jamoada hamshiralik

m = + √ 
P·q 
n 
Bu erda:
m
– ko`rsatkichning o`rtacha xatoligi;
P
– ko`rsatkich;
q 
- nisbiy miqdorga qarab olingan teskari miqdor.
Uni quyidagicha hisoblash mumkin: agarda ko`rsatkich (P) foizlarda (%) 
hisoblangan bo`lsa, q=100–P bo`ladi; agarda ko`rsatkich (P) 
promillilarda (%o) bo`lsa, q =1000 - P va hokazo.
n
- jami kuzatuvlar soni.

---

71 
Agar kuzatuvlar soni 30 dan kam bo`lsa formulaga qo`shimcha
kiritiladi:
m = ± √ 
P·q 
n-1 
O`rtacha arifmetik qiymatning o`rtacha xatoligini topish formulasi: 
m = +
σ 
√n 
Kuzatuvlar soni 30 dan kam bo`lganda 
 m = + 
σ 
√n-1 
P general majmua = P tanlangan majmua ± tm 
M general majmua = M tanlangan majmua 

tm 
Bu erda (
t)
aniqlik darajasi (ishonchlik kriteriyasi, mezoni).
Sanitariya statistikasida agar t=1 ga teng bo`lsa, P - ning aniqlik
darajasi 68,3%, t = 2 ga teng bo`lsa aniqlik darajasi 95,0%, agarda t = 3 
ga teng bo`lsa, aniqlik darajasi 99,0% ga teng bo`lishi aniqlangan. 
Tibbiy va biologik tadqiqotlarda aniqlik darajasi t=2 yoki 95%
aniqlikka ega bo`lgan ko`rsatkichlar beradigan kuzatishlar soni etarli 
hisoblanadi.
Bunda 
general 
majmuadan 
olinishi 
mumkin 
bo`lgan 
ko`rsatkichning chegarasi P±2m; M±2m oralig`ida bo`ladi, ishonchlilik, 
ya`ni aniqlik darajasi 95% dan kam bo`lmaydi. Ishonch chegarasi bo 
nisbiy va o’rtacha miqdorlarning chegarasi hisoblanadi va ushbu 
chegaradan chetga chiqish hollari tasodifiy tebranishlar tufayli juda 
kamda-kam ehtimolligi bor. Tanlab olihgan majmuadagi nisbiy va 
o’rtacha miqdorlar har doyim o’z hatosi bilan ifodalanadi (P±m
P
; 
M±m
M
). 
Masalan: 520 bolani tibbiy ko`rikdan o`tkazilganda, ularning 26 tasida 
surunkali tonzillit kasalligi topilgan, ko`rsatkichni (P), ko`rsatkichning 
o`rtacha xatoligini (m), va 95 % aniqlikdagi ko`rsatkichning ishonchlilik 
chegarasini topish talab etilgan bo`lsin: