B. M. Mamatkulov, X. E. Rustamova jamoada hamshiralik

Nisbiy qiymatlar to`rt turli bo`ladi :
1.
Intensiv ko`rsatkich 
2.
Ekstensiv ko`rsatkich 
3.
Aloqadorlik ko`rsatkichi 
4.
Yaqqollik ko`rsatkichi.
Intensiv ko`rsatkich
– ma`lum muhitdan kelib chiqqan hodisani 
shu muhitda tarqalishini, ya`ni qancha marta uchrashini ko`rsatadi. 
Intensiv ko`rsatkich quyidagi formula bo`yicha hisoblanadi:
hodisa · asos 
 
Intensiv ko`rsatkich = ---------------------;
muhit 
 

---

61 
Ijtimoiy - gigienik tadqiqotlarda muhit sifatida odatda aholi yoki 
uning ayrim guruhlari olinadi (yosh, jins, kasb va boshqalar bo`yicha). 
Hodisa deb, shu muhitdan kelib chiqqan voqea, jarayon tushuniladi. 
Masalan: aholi (muhit) orasidagi tug`ilish va o`lim hollari (hodisa) va 
hokazo. Asos qilib odatda 100, 1000, 10000 va hokazo sonlar olinadi. 
Agar intensiv ko`rsatgich 100 ga hisoblansa, olingan kattalik % 
(foizlarda), 1000 ga xissoblansa - ‰ ( promilli), 10000 ga hisoblansa – 
‰0 (prodetsimilli), 100000 ga hisoblansa – ‰00 (prosantimillilarda) 
ifodalanadi.
Vaqtincha mehnat qobiliyatini yo`qotganligi haqidagi ko`rsatkich 
100 ta ishchiga, muqim shifoxonalarda o`lgan bemorlar o`lim 
ko`rsatgichi – 100 ta shifoxonada davolangan bemorlar soniga, umumiy 
kasallanish, umumiy o`lim, tug`ilish kabi ko`rsatkichlar 1000 aholiga 
hisoblanadi.
Intensiv ko`rsatgichlar aholini sanitariya holatiga baho berishda 
keng qo`llaniladi. Aholi sanitariya holatini ko`rsatuvchi intensiv 
ko`rsatgichlarga tug`ilish, o`lim, kasallanish, shikastlanish, nogironlik
kabi ko`rsatgichlar misol bo`la oladi. Masalan: «N» tumanida yashovchi 
50000 aholidan bir yilda 350 tasi o`ldi deylik:
Intensiv ko`rsatkich = 
50000
1000
350

 = 7 ‰

Demak, «N» tumanida har 1000 odamdan bir yilda etti kishi 
o`lmoqda (bu esa aholining o`lim ko`rsatkichi 7
0
/
00
ekanligini ko`rsatadi). 
Intensiv ko`rsatgichlar o`z navbatida umumiy va xususiy intensiv 
ko`rsatgichlarga bo`linadi. Umumiy intensiv ko`rsatgichlarga barcha 
aholining soniga (tuman, viloyat, shahar) hisoblanuvchi tug`ilish, o`lim, 
kasallanish kabi ko`rsatgichlar misol bo`ladi. Xususiy intensiv 
ko`rsatgichlar yuqoridagi hodisalarning ma`lum olingan guruhlar 
orasida taraqalganligini ko`rsatish uchun ishlatiladi (aholining yoshi, 
jinsi, ish staji bo`yicha kasallanish ko`rsatkichlari).
Intensiv ko`rsatkichlar u yoki bu hodisaning kattaligini, 
tarqalganligini bir necha majmualar orasida taqqoslash (masalan: turli 
tumanlar, shaharlar, viloyatlar, mamlakatlar orasidagi tug`ilish 
ko`rsatkichlarini, yoki turli xil yoshdagi aholi orasidagi o`lim 
ko`rsatkichini solishtirish) uchun qo`llaniladi. Intensiv ko`rsatkichlar 
o`rganilayotgan majmualarda hodisalarni tarqalish darajasini, ulardagi 
o`zgarishlar dinamikasini (vaqt oralig`ida) kuzatish uchun qo`llaniladi.

---

62